illustratie: peter de wit
In de rubriek Opinie leveren auteurs een bijdrage aan de discussie over euthanasie en het levenseinde. Dat doen zij op persoonlijke titel. Boudewijn Chabot is onderzoeker van een humaan zelfgekozen levenseinde binnen de wet en psychiater (niet praktiserend).
De socioloog Alan Kellehear benoemt in A Social History of Dying wat we liever ongezegd laten. In zorginstellingen in rijke landen sterven velen ‘a shameful death’, een schaamtevolle dood, want je bent sociaal reeds gestorven. Als een oud mens lijdt aan gevorderde parkinson en smeekt te mogen sterven maar niet kan sterven, is er beschamend lijden.
Doorgaans neemt de publieke opinie stelling tegen zo’n machteloze situatie in een verpleeghuis dat door personeelsbezuiniging is uitgekleed en wijst men als zondebok naar de arts die geen dodelijke spuit geeft. Tegelijk wil niemand dat artsen bewoners verlossen uit de situatie van sociaal dood zijn terwijl er nog een flakkerend vlammetje geest boven hun biologisch leven zweeft.
Dit alles toont een blinde vlek voor een weg naar de dood op hoge leeftijd die zo oud is als de weg naar Rome. Classicus Anton van Hooff vond grafstenen uit de oudheid met inscripties dat iemand na een lang leven was gestopt met eten en drinken. Bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen staat sinds tien jaar in Nederland op de kaart. Dat komt jaarlijks bijna tweeduizend keer voor, dat is ruim 20 procent van de ruim negenduizend keer dat in 2023 euthanasie werd verleend.
VERSTERVEN
Er is een geluk bij het onvermijdelijke ongeluk dat we zonder uitzondering doodgaan. De natuur heeft oude mensen en dieren bij groot lijden de uitweg gegeven van ‘versterven’. Geleidelijk ga je steeds minder eten en als je niets meer eet, verdwijnt het hongergevoel. Als je daarna minder gaat drinken en goede mondverzorging krijgt, volgt na een week volhouden met niet drinken de fase waarin je zelfs niet meer wílt drinken.
De ouderen van wie Van Hooff de grafstenen vond, kregen vermoedelijk geen mondverzorging maar wilden zo intens graag dood dat zij de wereld hun rug toedraaiden. Het is ellendig als het zonder mondverzorging moet, maar onmiskenbaar was het hun diepste wens. Belangrijker nog: het is een bevrijding als je weet dat je kunt ontsnappen uit de fuik van schaamtevol sterven waarin een oud mens die lijdt aan gevorderde parkinson en smeekt te mogen sterven zich bevindt.
De meeste mensen hebben een voorkeur voor dokterseuthanasie. Als ik ooit tot in mijn botten voel dat ik genoeg geleefd heb, ben ik nieuwsgierig hoe het zal zijn niet meer te eten en te drinken, omringd door mijn dierbaren. Ik wil ontdekken of mijn geest sterker kan zijn dan mijn dierlijk verlangen naar water. Dat zal het laatste avontuur zijn waarin ik me stort. Vermoedelijk wordt in de al dan niet nabije toekomst humaan sterven in eigen regie net zo gewoon als euthanasie door een arts. Maar zover zijn we nog lang niet.•
De nieuwe editie van Chabots boek Uitweg ligt nu in de boekhandel.
Aan de randen van de wet is er ontwikkeling dankzij rechtspraak. Net als Heringa zocht ik dertig jaar geleden de grens op door hulp bij zelfdoding te verlenen aan een lichamelijk gezonde vrouw die alles had verloren wat haar leven zin gaf. De Hoge Raad oordeelde dat ik schuldig was omdat de consulent de vrouw niet had gesproken maar legde geen straf op. Nu accepteert de toetsingscommissie euthanasie bij existentieel lijden zolang aan wettelijke zorgvuldigheidseisen is voldaan. Maar dertig jaar geleden was er geen wet en geen toetsingscommissie voor houvast. Die kwamen er dankzij uitspraken van de Hoge Raad.
Er is duidelijkheid gekomen voor artsen en levenseindeconsulenten welke hulp bij zelfdoding wel en wat niet strafwaardig is. Maar familieleden als Heringa weten nog niet waar ze aan toe zijn als een dierbare weloverwogen en duurzaam vraagt hem of haar bij het overlijden in eigen regie te ondersteunen. In de grote sterfpuzzel is dat een ontbrekend stuk dat dit jaar wordt onderzocht door de Erasmus Universiteit.
Nieuwsuur gaf op 28 september vorig jaar aandacht aan een oude vrouw die geen familie had en in een hospice onder goede begeleiding stopte met eten en drinken. De film Dertien dagen gaf eerder op tv een indringend beeld van de rust waarmee een oude man bewust voor deze weg koos. Een commissie van artsenorganisatie KNMG schreef een richtlijn voor familie en artsen over bewust afzien van eten en drinken waar ook ouderenbonden en patiëntenorganisaties aan meeschreven. Deze weg naar de dood is dus niet onbekend, maar wordt door het stigma vaak vergeten.
Sterven door euthanasie domineert het publieke debat, maar is allerminst het complete verhaal over een humaan levenseinde. Sommige stukjes in de grote sterfpuzzel zijn bij landelijk onderzoek nog niet nauwkeurig in kaart gebracht omdat ze op de rand liggen van strafbare hulp bij zelfdoding door familie of vrienden. Bekend is hulp in de vorm van een dodelijke combinatie van medicijnen die Albert Heringa gaf aan zijn 99-jarige moeder Moek, waarvoor hij een voorwaardelijke straf kreeg. Deze uitgang om het leven zonder pijn en in gesprek met naasten te verlaten, is niet zeldzaam en verschilt als dag en nacht van suïcide in eenzaamheid.
Er is een blinde vlek voor sterven door middel van stoppen met eten en drinken, betoogt Boudewijn Chabot. Hij hoopt dat deze methode ooit net zo normaal wordt als sterven door euthanasie.
Opinie
Vanwaar die blinde vlek? Als je tegen een oud mens die smeekt te mogen sterven zou zeggen: u kunt stoppen met eten en drinken, dan voelt dat alsof je hem of haar het zwarte gat van de dood induwt. Onfatsoenlijk. Uit mijn gesprekken met familieleden of vrienden die bij dat proces aanwezig waren en die wisten hoe ze konden voorkomen dat de mond uitdroogt, werd duidelijk dat de stervende met de naasten het afscheid tijdens zeven tot vijftien dagen intenser beleefden dan bij euthanasie mogelijk is.
Zo vertelt dochter Karin in de film Ooggetuigen van sterven in eigen regie hoe ze hand in hand met haar vader luisterde naar zijn lievelingsmuziek. Hij leed aan ernstige parkinson en koos, toen de specialist de euthanasieboot afhield, voor de weg van versterven. Die weg is legaal maar er rust een fors stigma op. Ondanks de moeizame weg naar de uitgang was Karin achteraf blij dat hij niet met euthanasie was gestorven. Nu wist ze zeker dat hij echt dood wilde, want op elk moment had hij weer kunnen gaan drinken.
illustratie: peter de wit
VERSTERVEN
Er is een geluk bij het onvermijdelijke ongeluk dat we zonder uitzondering doodgaan. De natuur heeft oude mensen en dieren bij groot lijden de uitweg gegeven van ‘versterven’. Geleidelijk ga je steeds minder eten en als je niets meer eet, verdwijnt het hongergevoel. Als je daarna minder gaat drinken en goede mondverzorging krijgt, volgt na een week volhouden met niet drinken de fase waarin je zelfs niet meer wílt drinken.
De ouderen van wie Van Hooff de grafstenen vond, kregen vermoedelijk geen mondverzorging maar wilden zo intens graag dood dat zij de wereld hun rug toedraaiden. Het is ellendig als het zonder mondverzorging moet, maar onmiskenbaar was het hun diepste wens. Belangrijker nog: het is een bevrijding als je weet dat je kunt ontsnappen uit de fuik van schaamtevol sterven waarin een oud mens die lijdt aan gevorderde parkinson en smeekt te mogen sterven zich bevindt.
De meeste mensen hebben een voorkeur voor dokterseuthanasie. Als ik ooit tot in mijn botten voel dat ik genoeg geleefd heb, ben ik nieuwsgierig hoe het zal zijn niet meer te eten en te drinken, omringd door mijn dierbaren. Ik wil ontdekken of mijn geest sterker kan zijn dan mijn dierlijk verlangen naar water. Dat zal het laatste avontuur zijn waarin ik me stort. Vermoedelijk wordt in de al dan niet nabije toekomst humaan sterven in eigen regie net zo gewoon als euthanasie door een arts. Maar zover zijn we nog lang niet.•
De nieuwe editie van Chabots boek Uitweg ligt nu in de boekhandel.
Opinie
In de rubriek Opinie leveren auteurs een bijdrage aan de discussie over euthanasie en het levenseinde. Dat doen zij op persoonlijke titel. Boudewijn Chabot is onderzoeker van een humaan zelfgekozen levenseinde binnen de wet en psychiater (niet praktiserend).
Aan de randen van de wet is er ontwikkeling dankzij rechtspraak. Net als Heringa zocht ik dertig jaar geleden de grens op door hulp bij zelfdoding te verlenen aan een lichamelijk gezonde vrouw die alles had verloren wat haar leven zin gaf. De Hoge Raad oordeelde dat ik schuldig was omdat de consulent de vrouw niet had gesproken maar legde geen straf op. Nu accepteert de toetsingscommissie euthanasie bij existentieel lijden zolang aan wettelijke zorgvuldigheidseisen is voldaan. Maar dertig jaar geleden was er geen wet en geen toetsingscommissie voor houvast. Die kwamen er dankzij uitspraken van de Hoge Raad.
Er is duidelijkheid gekomen voor artsen en levenseindeconsulenten welke hulp bij zelfdoding wel en wat niet strafwaardig is. Maar familieleden als Heringa weten nog niet waar ze aan toe zijn als een dierbare weloverwogen en duurzaam vraagt hem of haar bij het overlijden in eigen regie te ondersteunen. In de grote sterfpuzzel is dat een ontbrekend stuk dat dit jaar wordt onderzocht door de Erasmus Universiteit.
Nieuwsuur gaf op 28 september vorig jaar aandacht aan een oude vrouw die geen familie had en in een hospice onder goede begeleiding stopte met eten en drinken. De film Dertien dagen gaf eerder op tv een indringend beeld van de rust waarmee een oude man bewust voor deze weg koos. Een commissie van artsenorganisatie KNMG schreef een richtlijn voor familie en artsen over bewust afzien van eten en drinken waar ook ouderenbonden en patiëntenorganisaties aan meeschreven. Deze weg naar de dood is dus niet onbekend, maar wordt door het stigma vaak vergeten.
Sterven door euthanasie domineert het publieke debat, maar is allerminst het complete verhaal over een humaan levenseinde. Sommige stukjes in de grote sterfpuzzel zijn bij landelijk onderzoek nog niet nauwkeurig in kaart gebracht omdat ze op de rand liggen van strafbare hulp bij zelfdoding door familie of vrienden. Bekend is hulp in de vorm van een dodelijke combinatie van medicijnen die Albert Heringa gaf aan zijn 99-jarige moeder Moek, waarvoor hij een voorwaardelijke straf kreeg. Deze uitgang om het leven zonder pijn en in gesprek met naasten te verlaten, is niet zeldzaam en verschilt als dag en nacht van suïcide in eenzaamheid.
Vanwaar die blinde vlek? Als je tegen een oud mens die smeekt te mogen sterven zou zeggen: u kunt stoppen met eten en drinken, dan voelt dat alsof je hem of haar het zwarte gat van de dood induwt. Onfatsoenlijk. Uit mijn gesprekken met familieleden of vrienden die bij dat proces aanwezig waren en die wisten hoe ze konden voorkomen dat de mond uitdroogt, werd duidelijk dat de stervende met de naasten het afscheid tijdens zeven tot vijftien dagen intenser beleefden dan bij euthanasie mogelijk is.
Zo vertelt dochter Karin in de film Ooggetuigen van sterven in eigen regie hoe ze hand in hand met haar vader luisterde naar zijn lievelingsmuziek. Hij leed aan ernstige parkinson en koos, toen de specialist de euthanasieboot afhield, voor de weg van versterven. Die weg is legaal maar er rust een fors stigma op. Ondanks de moeizame weg naar de uitgang was Karin achteraf blij dat hij niet met euthanasie was gestorven. Nu wist ze zeker dat hij echt dood wilde, want op elk moment had hij weer kunnen gaan drinken.
De socioloog Alan Kellehear benoemt in A Social History of Dying wat we liever ongezegd laten. In zorginstellingen in rijke landen sterven velen ‘a shameful death’, een schaamtevolle dood, want je bent sociaal reeds gestorven. Als een oud mens lijdt aan gevorderde parkinson en smeekt te mogen sterven maar niet kan sterven, is er beschamend lijden.
Doorgaans neemt de publieke opinie stelling tegen zo’n machteloze situatie in een verpleeghuis dat door personeelsbezuiniging is uitgekleed en wijst men als zondebok naar de arts die geen dodelijke spuit geeft. Tegelijk wil niemand dat artsen bewoners verlossen uit de situatie van sociaal dood zijn terwijl er nog een flakkerend vlammetje geest boven hun biologisch leven zweeft.
Dit alles toont een blinde vlek voor een weg naar de dood op hoge leeftijd die zo oud is als de weg naar Rome. Classicus Anton van Hooff vond grafstenen uit de oudheid met inscripties dat iemand na een lang leven was gestopt met eten en drinken. Bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen staat sinds tien jaar in Nederland op de kaart. Dat komt jaarlijks bijna tweeduizend keer voor, dat is ruim 20 procent van de ruim negenduizend keer dat in 2023 euthanasie werd verleend.
Er is een blinde vlek voor sterven door middel van stoppen met eten en drinken, betoogt Boudewijn Chabot. Hij hoopt dat deze methode ooit net zo normaal wordt als sterven door euthanasie.
