WENDY TOLLENAAR
‘Euthanasie
verlenen is zoiets intiems en mensen zijn zo ongelofelijk dankbaar als zij uit hun lijden worden verlost’
FOTO: JOSJE DEEKENS
Aan de telefoon zegt Maarten-Paul Dirkx dat hij merkt dat mensen steeds vaker een boodschap willen achterlaten aan de nabestaanden tijdens het afscheid. ‘En dan is het fijn als ik degene die gaat overlijden heb leren kennen en weet wat iemand belangrijk vindt. Veel nabestaanden tasten in het duister over wat dierbaren bij hun uitvaart zouden willen. Omdat er thuis nooit werd gesproken over de dood. Dat is jammer, want je kunt maar één keer afscheidnemen en dan is het fijn als dat een goed afscheid is.’
‘Bij een afscheid van iemand die ik voor zijn of haar dood al heb leren kennen, heb ik vaak het gevoel dat ik iets organiseer in de geest van de overledene’, zegt Karin Bos. ‘Als iemand al is overleden als ik voor het eerst arriveer, is het de familie die bepaalt. Door veel vragen te stellen en alles goed af te stemmen, hoop je op het goede pad te zitten. Maar als je de woorddienst doet voor iemand die je zelf uitgebreid hebt gesproken, dan weet je zeker dat het gaat op de manier die de overledene zelf graag had gewild.’
•
LAVEREN TUSSEN WENSEN
Aan de eettafel in Bilthoven vertelt Tollenaar over haar ervaringen als uitvaartbegeleider met euthanasie. Bijvoorbeeld over de keer dat de man die zou gaan overlijden heel specifieke wensen had. Zijn familie en naasten moesten wennen aan zijn wens dat de kist met zijn lichaam niet op het afscheid mocht zijn. ‘Dan wordt er wel even gediscussieerd. Als uitvaartbegeleider moet ik laveren tussen de wensen van degene die gaat overlijden en hoe de nabestaanden een afscheid zullen gaan beleven. De persoon in kwestie zal dat namelijk helemaal niet meemaken, terwijl familie en naasten wel de gelegenheid moeten hebben om goed afscheid te kunnen nemen.’
‘En dan is het fijn als je voor iemand gaan overlijden, kunt meedenken’, vult Simone Scholts aan. Zij vertelt over een familie die absoluut geen privéfoto’s tijdens de afscheidsdienst wilde tonen. ‘Ik wist dat de man die zou gaan overlijden hobbyfotograaf was. Ik heb toen geopperd om tijdens de dienst werk van deze man te tonen. Zodat je toch een beetje het leven door zijn ogen kon zien. De man die zou gaan overlijden, kon niet meer praten, maar zijn ogen gingen stralen na mijn voorstel, en daarop heeft de familie de mooiste foto’s uit zijn collectie uitgekozen. Dat werkte heel mooi.’
EMOTIE
‘Het ingewikkelde bij het organiseren van een afscheid na euthanasie is dat je praat over een emotie die er nog niet is’, zegt de Utrechtse uitvaartbegeleider Scholts. ‘Niemand heeft er nog weet van hoe hij of zij gaat reageren als de betrokkene euthanasie heeft gekregen en is overleden. Vooraf heb je namelijk echt geen idee hoe die emoties zullen zijn. Dat vind ik zelf het meest intrigerende om mee te maken. Er is natuurlijk altijd een voorbehoud over alles wat je hebt afgesproken over het afscheid. Want iemand kan op het laatste moment ook nee zeggen tegen euthanasie. Dat betekent dat wij in de startblokken staan en veel hebben voorbereid, maar alles pas definitief regelen na het appje of het belletje dat iemand is overleden. En natuurlijk ook pas nadat we gecheckt hebben bij de nabestaanden of de wensen nog steeds bij hen passen. Ze kunnen bijvoorbeeld vooraf hebben bedacht dat iemand opgebaard gaat worden in een uitvaartcentrum en toch liever de overledene thuis hebben. Die ruimte moet er zijn.’
Aan tafel bij Wendy Tollenaar vertelt de schrijver, uitvaartbegeleider, verlies- en rouwtherapeut in opleiding dat zij binnenkort voor de derde keer een uitvaart verzorgt voor iemand die euthanasie gaat krijgen. ‘De eerste keer was heel vervreemdend. Ik ging samen met mijn zus, wij hebben samen het bedrijf Luistertuin, naar een man die euthanasie zou krijgen en voor wie wij zijn afscheid zouden organiseren. Toen wij aanbelden, deed hij zelf open, ging koffiezetten en maakte grapjes. Dat was heel vervreemdend. Ik had een plaatje in mijn hoofd dat hij in bed zou liggen en doodziek zou zijn. Dat beeld klopte helemaal niet. Heel gek.’
Tollenaar schreef onlangs het boek Mijn Eerste Euthanasie. Ze interviewde achttien artsen over de eerste keer dat zij euthanasie verleenden. Ook in haar boek staan tal van voorbeelden waarin de werkelijkheid anders bleek te zijn dan het plaatje dat iemand in zijn hoofd had. Heel open en liefdevol vertellen de artsen over hun ervaringen. Over de moeilijkheden. En ook over de onmacht die zij soms tegenkomen, bijvoorbeeld als een SCEN-arts zich niet kan vinden in een verzoek en de behandelend arts op basis daarvan besluit van de euthanasie af te zien. ‘Die afwijzing zag ik niet aankomen’, tekent Tollenaar op. ‘Het onrecht dat hij geen euthanasie kan krijgen, dat is moeilijk om te zien.’
‘Ik heb dat boek geschreven nadat een vriendin, die huisarts is, voor het eerst euthanasie ging verlenen. We spraken daar geregeld over en zij was heel openhartig. Ik schreef in die tijd al verhalen en gedichten over de dood en heb haar gevraagd of ik haar verhaal mocht opschrijven, want ik was onder de indruk. Euthanasie verlenen is zoiets intiems en mensen zijn zo ongelofelijk dankbaar als zij uit hun lijden worden verlost. Mijn vriendin liet het verhaal aan haar collega’s lezen en die waren heel enthousiast. Vooral omdat je het perspectief van een arts die euthanasie verleent zelden leest.’ Lachend: ‘En toen was er opeens een boek.’
Brabander Dirkx vertelt aan de telefoon dat bij een plotseling overlijden de naasten meestal overmand zijn door verdriet en daardoor vaak voor de bekende weg kiezen. ‘Als ik een of meer gesprekken heb met iemand die euthanasie gaat krijgen, reis ik een stukje mee in iemands leven en kan ik een uitvaart organiseren die helemaal past in zijn of haar gedachtengoed. Mensen denken vaak in hokjes en vooroordelen als het om uitvaarten gaat, maar een afscheid kan ook heel anders. Bijvoorbeeld midden in een bos. Of deels varend.’
Dirkx heeft de afgelopen twee jaar zo’n ‘160 tot 180 uitvaarten’ verzorgd. ‘Ik denk dat het bij een vijfde of misschien zelfs wel 25 procent van al die uitvaarten ging om een niet-natuurlijke dood. Op de een of andere manier komt dat vaak op mijn pad.’ Hij vertelt over een mevrouw die zondag euthanasie heeft gekregen. ‘Ik ben een paar keer bij haar langs geweest om haar afscheid met haar voor te bereiden. Zaterdagmiddag heb ik nog even gebeld om haar een mooie reis te wensen. Ik verbind mij namelijk niet alleen met mijn gevoel met mijn klanten, maar ook met mijn hart.’
‘Mijn collega Indra brandt vaak een kaarsje op het moment dat iemand euthanasie krijgt’, vertelt Simone Scholts van SENS Uitvaarten. ‘Ik sta zelf vaak ook wel stil bij dat moment. Je bent ermee bezig, want je hebt de persoon die euthanasie gaat krijgen vaak leren kennen.’ Op de vraag of dat een uitvaart zwaarder maakt, zegt Scholts na enig weifelen nee.
‘Die euthanasie speelt altijd door je hoofd’, zegt ook Karin Bos. Zij is woorddienstbegeleider, een functie die veel wordt ingezet bij uitvaarten in het zuiden van Nederland. ‘Laatst kwam ik bij een mijnheer die zijn hele familie om zich heen had verzameld. Hij vertelde zijn levensverhaal zodat zijn familie was voorbereid en ik een goed beeld kreeg van zijn leven. Nadat ik zijn verhaal op papier had gezet, vroeg ik hem of hij het nog wilde lezen. Maar dat was niet nodig. Hij wilde gewoon dat zijn uitvaartdienst goed in elkaar zou zitten en zijn familie wist wat er allemaal zou gaan gebeuren.’
Uitvaartverzorgers en woorddienstbegeleiders krijgen, bijvoorbeeld bij een uitvoering van euthanasie, steeds vaker te maken met klanten die zélf al voor hun dood willen vastleggen hoe het afscheid eruit moet gaan zien. ‘Dat is fijn, omdat je veel meer maatwerk kunt leveren’, zegt uitvaartverzorger Maarten-Paul Dirkx. • Marloes Elings
Afscheid in de geest van de overledene
WENDY TOLLENAAR
‘Euthanasie
verlenen is zoiets intiems en mensen zijn zo ongelofelijk dankbaar als zij uit hun lijden worden verlost’
FOTO: JOSJE DEEKENS
Aan de telefoon zegt Maarten-Paul Dirkx dat hij merkt dat mensen steeds vaker een boodschap willen achterlaten aan de nabestaanden tijdens het afscheid. ‘En dan is het fijn als ik degene die gaat overlijden heb leren kennen en weet wat iemand belangrijk vindt. Veel nabestaanden tasten in het duister over wat dierbaren bij hun uitvaart zouden willen. Omdat er thuis nooit werd gesproken over de dood. Dat is jammer, want je kunt maar één keer afscheidnemen en dan is het fijn als dat een goed afscheid is.’
‘Bij een afscheid van iemand die ik voor zijn of haar dood al heb leren kennen, heb ik vaak het gevoel dat ik iets organiseer in de geest van de overledene’, zegt Karin Bos. ‘Als iemand al is overleden als ik voor het eerst arriveer, is het de familie die bepaalt. Door veel vragen te stellen en alles goed af te stemmen, hoop je op het goede pad te zitten. Maar als je de woorddienst doet voor iemand die je zelf uitgebreid hebt gesproken, dan weet je zeker dat het gaat op de manier die de overledene zelf graag had gewild.’
•
LAVEREN TUSSEN WENSEN
Aan de eettafel in Bilthoven vertelt Tollenaar over haar ervaringen als uitvaartbegeleider met euthanasie. Bijvoorbeeld over de keer dat de man die zou gaan overlijden heel specifieke wensen had. Zijn familie en naasten moesten wennen aan zijn wens dat de kist met zijn lichaam niet op het afscheid mocht zijn. ‘Dan wordt er wel even gediscussieerd. Als uitvaartbegeleider moet ik laveren tussen de wensen van degene die gaat overlijden en hoe de nabestaanden een afscheid zullen gaan beleven. De persoon in kwestie zal dat namelijk helemaal niet meemaken, terwijl familie en naasten wel de gelegenheid moeten hebben om goed afscheid te kunnen nemen.’
‘En dan is het fijn als je voor iemand gaan overlijden, kunt meedenken’, vult Simone Scholts aan. Zij vertelt over een familie die absoluut geen privéfoto’s tijdens de afscheidsdienst wilde tonen. ‘Ik wist dat de man die zou gaan overlijden hobbyfotograaf was. Ik heb toen geopperd om tijdens de dienst werk van deze man te tonen. Zodat je toch een beetje het leven door zijn ogen kon zien. De man die zou gaan overlijden, kon niet meer praten, maar zijn ogen gingen stralen na mijn voorstel, en daarop heeft de familie de mooiste foto’s uit zijn collectie uitgekozen. Dat werkte heel mooi.’
EMOTIE
‘Het ingewikkelde bij het organiseren van een afscheid na euthanasie is dat je praat over een emotie die er nog niet is’, zegt de Utrechtse uitvaartbegeleider Scholts. ‘Niemand heeft er nog weet van hoe hij of zij gaat reageren als de betrokkene euthanasie heeft gekregen en is overleden. Vooraf heb je namelijk echt geen idee hoe die emoties zullen zijn. Dat vind ik zelf het meest intrigerende om mee te maken. Er is natuurlijk altijd een voorbehoud over alles wat je hebt afgesproken over het afscheid. Want iemand kan op het laatste moment ook nee zeggen tegen euthanasie. Dat betekent dat wij in de startblokken staan en veel hebben voorbereid, maar alles pas definitief regelen na het appje of het belletje dat iemand is overleden. En natuurlijk ook pas nadat we gecheckt hebben bij de nabestaanden of de wensen nog steeds bij hen passen. Ze kunnen bijvoorbeeld vooraf hebben bedacht dat iemand opgebaard gaat worden in een uitvaartcentrum en toch liever de overledene thuis hebben. Die ruimte moet er zijn.’
Aan tafel bij Wendy Tollenaar vertelt de schrijver, uitvaartbegeleider, verlies- en rouwtherapeut in opleiding dat zij binnenkort voor de derde keer een uitvaart verzorgt voor iemand die euthanasie gaat krijgen. ‘De eerste keer was heel vervreemdend. Ik ging samen met mijn zus, wij hebben samen het bedrijf Luistertuin, naar een man die euthanasie zou krijgen en voor wie wij zijn afscheid zouden organiseren. Toen wij aanbelden, deed hij zelf open, ging koffiezetten en maakte grapjes. Dat was heel vervreemdend. Ik had een plaatje in mijn hoofd dat hij in bed zou liggen en doodziek zou zijn. Dat beeld klopte helemaal niet. Heel gek.’
Tollenaar schreef onlangs het boek Mijn Eerste Euthanasie. Ze interviewde achttien artsen over de eerste keer dat zij euthanasie verleenden. Ook in haar boek staan tal van voorbeelden waarin de werkelijkheid anders bleek te zijn dan het plaatje dat iemand in zijn hoofd had. Heel open en liefdevol vertellen de artsen over hun ervaringen. Over de moeilijkheden. En ook over de onmacht die zij soms tegenkomen, bijvoorbeeld als een SCEN-arts zich niet kan vinden in een verzoek en de behandelend arts op basis daarvan besluit van de euthanasie af te zien. ‘Die afwijzing zag ik niet aankomen’, tekent Tollenaar op. ‘Het onrecht dat hij geen euthanasie kan krijgen, dat is moeilijk om te zien.’
‘Ik heb dat boek geschreven nadat een vriendin, die huisarts is, voor het eerst euthanasie ging verlenen. We spraken daar geregeld over en zij was heel openhartig. Ik schreef in die tijd al verhalen en gedichten over de dood en heb haar gevraagd of ik haar verhaal mocht opschrijven, want ik was onder de indruk. Euthanasie verlenen is zoiets intiems en mensen zijn zo ongelofelijk dankbaar als zij uit hun lijden worden verlost. Mijn vriendin liet het verhaal aan haar collega’s lezen en die waren heel enthousiast. Vooral omdat je het perspectief van een arts die euthanasie verleent zelden leest.’ Lachend: ‘En toen was er opeens een boek.’
Brabander Dirkx vertelt aan de telefoon dat bij een plotseling overlijden de naasten meestal overmand zijn door verdriet en daardoor vaak voor de bekende weg kiezen. ‘Als ik een of meer gesprekken heb met iemand die euthanasie gaat krijgen, reis ik een stukje mee in iemands leven en kan ik een uitvaart organiseren die helemaal past in zijn of haar gedachtengoed. Mensen denken vaak in hokjes en vooroordelen als het om uitvaarten gaat, maar een afscheid kan ook heel anders. Bijvoorbeeld midden in een bos. Of deels varend.’
Dirkx heeft de afgelopen twee jaar zo’n ‘160 tot 180 uitvaarten’ verzorgd. ‘Ik denk dat het bij een vijfde of misschien zelfs wel 25 procent van al die uitvaarten ging om een niet-natuurlijke dood. Op de een of andere manier komt dat vaak op mijn pad.’ Hij vertelt over een mevrouw die zondag euthanasie heeft gekregen. ‘Ik ben een paar keer bij haar langs geweest om haar afscheid met haar voor te bereiden. Zaterdagmiddag heb ik nog even gebeld om haar een mooie reis te wensen. Ik verbind mij namelijk niet alleen met mijn gevoel met mijn klanten, maar ook met mijn hart.’
‘Mijn collega Indra brandt vaak een kaarsje op het moment dat iemand euthanasie krijgt’, vertelt Simone Scholts van SENS Uitvaarten. ‘Ik sta zelf vaak ook wel stil bij dat moment. Je bent ermee bezig, want je hebt de persoon die euthanasie gaat krijgen vaak leren kennen.’ Op de vraag of dat een uitvaart zwaarder maakt, zegt Scholts na enig weifelen nee.
‘Die euthanasie speelt altijd door je hoofd’, zegt ook Karin Bos. Zij is woorddienstbegeleider, een functie die veel wordt ingezet bij uitvaarten in het zuiden van Nederland. ‘Laatst kwam ik bij een mijnheer die zijn hele familie om zich heen had verzameld. Hij vertelde zijn levensverhaal zodat zijn familie was voorbereid en ik een goed beeld kreeg van zijn leven. Nadat ik zijn verhaal op papier had gezet, vroeg ik hem of hij het nog wilde lezen. Maar dat was niet nodig. Hij wilde gewoon dat zijn uitvaartdienst goed in elkaar zou zitten en zijn familie wist wat er allemaal zou gaan gebeuren.’
Uitvaartverzorgers en woorddienstbegeleiders krijgen, bijvoorbeeld bij een uitvoering van euthanasie, steeds vaker te maken met klanten die zélf al voor hun dood willen vastleggen hoe het afscheid eruit moet gaan zien. ‘Dat is fijn, omdat je veel meer maatwerk kunt leveren’, zegt uitvaartverzorger Maarten-Paul Dirkx. • Marloes Elings
Afscheid in de geest van de overledene
