'Hij was de sterkste van ons allemaal'
Eva Bosch over de bijzondere manier van leven en sterven van haar vader
foto's: frank ruiter
Loslaten
Al in 1991 zette Hans zijn wilsverklaring op papier, waarin hij Eva als gevolmachtigde aanwees. Voor haar was dat – ze was toen zeventien – een grote schok. ‘Hij werkte in die tijd met aidspatiënten, dus de dood kwam vaak dichtbij. Ook overleed een goede vriend van ons. Het onderwerp kwam thuis dus regelmatig ter sprake, maar ik begreep niet goed vanuit welke overtuiging mijn vader een niet-reanimerenverklaring wilde. Zelf leerde ik in die tijd op de sportacademie juist om mensen te reanimeren. Mocht ik dat niet doen als Hans onder mijn ogen zou wegglijden? Hij vroeg me om dat voor hem dan zo aangenaam en comfortabel mogelijk te maken. “Als ik ga, dan is het goed. Ik heb alles gedaan wat ik wilde doen”, zei hij. Door daar altijd open en eerlijk over te praten heeft Hans mij en anderen om hem heen meegenomen in dat proces. Gaandeweg kreeg ik steeds meer het gevoel dat ik hem op een integere, mooie en liefdevolle manier zou kunnen loslaten.’
Alles is af
Begin december vorig jaar bleek dat een bloedvat in Hans’ bovenbeen snel dichtslibde, maar dat hij niet fit genoeg was voor een operatie. Na gesprekken met de huisarts nam Hans het besluit tot euthanasie. ‘Daarna hebben mijn dochter, Hans en ik symbolisch een magnoliaboompje geplant in het Erasmuspark. Die avond zei hij tegen me: “Eef, 11 februari wordt de dag van mijn overlijden. Ik ben op een vrijdag geboren, dus ik wil ook op een vrijdag gaan.” Het dichtslibbende bloedvat bleef als een zwaard van Damocles boven ons hoofd hangen. Pas toen ik zeker wist dat het hem gegeven was om op een mooie, Hans-waardige manier te gaan, voelde ik acceptatie en rust. Hans heeft heel zorgvuldig en bewust afscheid genomen en kon alles achterlaten zoals hij dat wilde. Op de laatste dag zei hij: “Er kan geen komma meer tussen.” En zo was het: alles ging precies zoals we hoopten dat het zou gaan. Alles is af.’
‘Natuurlijk word ik af en toe overmand door verdriet, maar het biedt troost dat dit hem gegund was. Dat Hans op de dag van zijn dood zó rustig, krachtig, mentaal sterk en positief was, maakte het afscheid voor ons draaglijk. Bovendien voelden we ons gedragen door de betrokkenheid van de mensen om ons heen. Ook zij waren meegegroeid naar dit moment. We hebben samen met Hans mogen rouwen. Een tekenend moment was dat hij een uur voor zijn dood een goede vriend uit Cambodja aan de telefoon had. Die was erg overstuur toen hij zich realiseerde dat dit het laatste gesprek zou zijn. Ik hoorde Hans zeggen: “My dear friend, please take a deep breath, everything will be okay.” Hij was de sterkste van ons allemaal.’•
‘Het enige zekere in het leven is dat je doodgaat, dus waarom zou je dat niet bespreekbaar maken?'
Intens verdrietig, maar intens dankbaar. Zo omschrijft Eva het gevoel dat ze overhoudt aan de periode rond het overlijden van haar vader. We spreken elkaar in zijn woning in een appartementencomplex in Amsterdam-West. Het uitzicht over de stad – de reden waarom Hans er woonde – is prachtig. De laatste elf jaar van zijn leven verdeelde Hans zijn tijd tussen Nederland en Cambodja, waar hij samen met de lokale bevolking werkte aan projecten vanuit zijn eigen stichting Tree for Hope. ‘Hans was een alleskunner. Hij was theaterregisseur, reisleider op verre reizen en hij werkte in de aidsverpleging, kinderoncologie en thuiszorg. Daar deed hij veel stervensbegeleiding. Ook werkte hij voor de NVVE’, vertelt Eva. ‘In alles wat hij deed was Hans een reisbegeleider: hij begeleidde iedereen op zijn of haar levensreis. Met de tekst op zijn rouwkaart wilde hij de mensen om hem heen bedanken voor het vertrouwen dat hij zo ver met hen mee mocht reizen, ook richting de dood. Toen de vervolgstappen voor zijn eigen euthanasie waren gezet, zei hij tegen me: “Ik ben dankbaar voor de bevestiging dat mijn overtuiging over hoe het zou moeten, mogen en kunnen altijd de juiste is geweest. Ik ervaar dat nu zelf.” Die bevestiging maakte voor mij de cirkel rond.’
Kennis overdragen
Hoewel Hans altijd bewust met de dood bezig was, heeft hij anderen nooit willen overtuigen van zijn visie op het levenseinde. ‘Hans wilde alleen zijn kennis overdragen, omdat hij het jammer vond dat veel mensen uit onwetendheid niets regelen of niet over de dood durven praten. Het enige zekere in het leven is dat je doodgaat, dus waarom zou je dat niet bespreekbaar maken? Hans deed dat tot en met de middag van zijn overlijden, toen hij zelf de deur opendeed voor de huisarts en een stagiair.’
Eva heeft bewondering voor de enorme wilskracht van haar vader. Al van jongs af aan kampte Hans met allerlei gezondheidsproblemen, waaronder dichtslibbende bloedvaten, zware COPD en vele complicaties na een verbrijzelde enkel. ‘In Nederland was hij alleen maar bezig met ziekenhuisbezoeken om maar weer fit genoeg te zijn om naar Cambodja te vliegen. Dat werd steeds moeilijker. Tijdens de eerste lockdown kreeg Hans corona en werd hij opgenomen in het ziekenhuis. Thuis lukte het maar niet om zijn conditie op te bouwen voor een volgende operatie. Het werd eigenlijk alleen maar slechter.’
‘Bedankt voor het vertrouwen dat jullie me gegeven hebben, bedankt dat ik met jullie mee mocht reizen.’ Deze woorden staan op de rouwkaart van Hans Bosch, die in februari op 76-jarige leeftijd overleed. Hans koos voor euthanasie. Zijn dochter Eva blikt terug op zijn bijzondere manier van leven én sterven. • Dieuwke de Boer
'Hij was de sterkste van ons allemaal'
Eva Bosch over de bijzondere manier van leven en sterven van haar vader
‘Het enige zekere in het leven is dat je doodgaat, dus waarom zou je dat niet bespreekbaar maken?'
foto's: frank ruiter
Loslaten
Al in 1991 zette Hans zijn wilsverklaring op papier, waarin hij Eva als gevolmachtigde aanwees. Voor haar was dat – ze was toen zeventien – een grote schok. ‘Hij werkte in die tijd met aidspatiënten, dus de dood kwam vaak dichtbij. Ook overleed een goede vriend van ons. Het onderwerp kwam thuis dus regelmatig ter sprake, maar ik begreep niet goed vanuit welke overtuiging mijn vader een niet-reanimerenverklaring wilde. Zelf leerde ik in die tijd op de sportacademie juist om mensen te reanimeren. Mocht ik dat niet doen als Hans onder mijn ogen zou wegglijden? Hij vroeg me om dat voor hem dan zo aangenaam en comfortabel mogelijk te maken. “Als ik ga, dan is het goed. Ik heb alles gedaan wat ik wilde doen”, zei hij. Door daar altijd open en eerlijk over te praten heeft Hans mij en anderen om hem heen meegenomen in dat proces. Gaandeweg kreeg ik steeds meer het gevoel dat ik hem op een integere, mooie en liefdevolle manier zou kunnen loslaten.’
Alles is af
Begin december vorig jaar bleek dat een bloedvat in Hans’ bovenbeen snel dichtslibde, maar dat hij niet fit genoeg was voor een operatie. Na gesprekken met de huisarts nam Hans het besluit tot euthanasie. ‘Daarna hebben mijn dochter, Hans en ik symbolisch een magnoliaboompje geplant in het Erasmuspark. Die avond zei hij tegen me: “Eef, 11 februari wordt de dag van mijn overlijden. Ik ben op een vrijdag geboren, dus ik wil ook op een vrijdag gaan.” Het dichtslibbende bloedvat bleef als een zwaard van Damocles boven ons hoofd hangen. Pas toen ik zeker wist dat het hem gegeven was om op een mooie, Hans-waardige manier te gaan, voelde ik acceptatie en rust. Hans heeft heel zorgvuldig en bewust afscheid genomen en kon alles achterlaten zoals hij dat wilde. Op de laatste dag zei hij: “Er kan geen komma meer tussen.” En zo was het: alles ging precies zoals we hoopten dat het zou gaan. Alles is af.’
‘Natuurlijk word ik af en toe overmand door verdriet, maar het biedt troost dat dit hem gegund was. Dat Hans op de dag van zijn dood zó rustig, krachtig, mentaal sterk en positief was, maakte het afscheid voor ons draaglijk. Bovendien voelden we ons gedragen door de betrokkenheid van de mensen om ons heen. Ook zij waren meegegroeid naar dit moment. We hebben samen met Hans mogen rouwen. Een tekenend moment was dat hij een uur voor zijn dood een goede vriend uit Cambodja aan de telefoon had. Die was erg overstuur toen hij zich realiseerde dat dit het laatste gesprek zou zijn. Ik hoorde Hans zeggen: “My dear friend, please take a deep breath, everything will be okay.” Hij was de sterkste van ons allemaal.’•
‘Bedankt voor het vertrouwen dat jullie me gegeven hebben, bedankt dat ik met jullie mee mocht reizen.’ Deze woorden staan op de rouwkaart van Hans Bosch, die in februari op 76-jarige leeftijd overleed. Hans koos voor euthanasie. Zijn dochter Eva blikt terug op zijn bijzondere manier van leven én sterven. • Dieuwke de Boer
Intens verdrietig, maar intens dankbaar. Zo omschrijft Eva het gevoel dat ze overhoudt aan de periode rond het overlijden van haar vader. We spreken elkaar in zijn woning in een appartementencomplex in Amsterdam-West. Het uitzicht over de stad – de reden waarom Hans er woonde – is prachtig. De laatste elf jaar van zijn leven verdeelde Hans zijn tijd tussen Nederland en Cambodja, waar hij samen met de lokale bevolking werkte aan projecten vanuit zijn eigen stichting Tree for Hope. ‘Hans was een alleskunner. Hij was theaterregisseur, reisleider op verre reizen en hij werkte in de aidsverpleging, kinderoncologie en thuiszorg. Daar deed hij veel stervensbegeleiding. Ook werkte hij voor de NVVE’, vertelt Eva. ‘In alles wat hij deed was Hans een reisbegeleider: hij begeleidde iedereen op zijn of haar levensreis. Met de tekst op zijn rouwkaart wilde hij de mensen om hem heen bedanken voor het vertrouwen dat hij zo ver met hen mee mocht reizen, ook richting de dood. Toen de vervolgstappen voor zijn eigen euthanasie waren gezet, zei hij tegen me: “Ik ben dankbaar voor de bevestiging dat mijn overtuiging over hoe het zou moeten, mogen en kunnen altijd de juiste is geweest. Ik ervaar dat nu zelf.” Die bevestiging maakte voor mij de cirkel rond.’
Kennis overdragen
Hoewel Hans altijd bewust met de dood bezig was, heeft hij anderen nooit willen overtuigen van zijn visie op het levenseinde. ‘Hans wilde alleen zijn kennis overdragen, omdat hij het jammer vond dat veel mensen uit onwetendheid niets regelen of niet over de dood durven praten. Het enige zekere in het leven is dat je doodgaat, dus waarom zou je dat niet bespreekbaar maken? Hans deed dat tot en met de middag van zijn overlijden, toen hij zelf de deur opendeed voor de huisarts en een stagiair.’
Eva heeft bewondering voor de enorme wilskracht van haar vader. Al van jongs af aan kampte Hans met allerlei gezondheidsproblemen, waaronder dichtslibbende bloedvaten, zware COPD en vele complicaties na een verbrijzelde enkel. ‘In Nederland was hij alleen maar bezig met ziekenhuisbezoeken om maar weer fit genoeg te zijn om naar Cambodja te vliegen. Dat werd steeds moeilijker. Tijdens de eerste lockdown kreeg Hans corona en werd hij opgenomen in het ziekenhuis. Thuis lukte het maar niet om zijn conditie op te bouwen voor een volgende operatie. Het werd eigenlijk alleen maar slechter.’