De volledige uitzending van het consumentenprogramma Meldpunt van Omroep Max op 22 december ging over euthanasie in verpleeghuizen en bij dementie. In de aflevering kwamen persoonlijke verhalen aan bod. Ook werd gesproken over wat er allemaal komt kijken bij een euthanasieverzoek. NVVE-bestuursvoorzitter Fransien van ter Beek was uitgenodigd om vragen te beantwoorden over deze onderwerpen. Zij lichtte toe dat de NVVE vaak hoort van en over mensen die in verpleeghuizen in een situatie terechtkomen die zij nooit gewild hebben. Wilsverklaringen worden lang niet altijd gerespecteerd. De uitzending is terug te kijken via de website van het programma maxmeldpunt.nl of via uitzendinggemist.nl •
In Spanje is sinds 2021 een euthanasiewet van kracht, maar er wordt nog maar op bescheiden schaal gebruik van gemaakt. In 2022 zijn 343 verzoeken ingediend, waarvan uiteindelijk 260 zijn gehonoreerd. Ter vergelijking: in Nederland wordt jaarlijks tegen de 9000 keer euthanasie uitgevoerd.
De geschiedenis van euthanasie in Spanje gaat terug tot de jaren tachtig, toen een aantal gevallen van euthanasie in de media werd gemeld. In 1984 werd een arts veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf voor het helpen bij de zelfdoding van een terminaal zieke patiënt. In 1995 werd een wet aangenomen die artsen toestond om bij ernstig lijdende patiënten de behandeling te staken, maar euthanasie bleef illegaal.
De euthanasiewet die in 2021 van kracht werd, maakt het mogelijk voor terminaal zieke patiënten of patiënten met een ernstige en onomkeerbare aandoening om euthanasie te verzoeken. De patiënt moet wilsbekwaam zijn en moet een verzoek indienen bij een arts. De arts moet het verzoek beoordelen en beslissen of de patiënt aan de criteria voldoet. Als de arts het verzoek goedkeurt, moet hij of zij de patiënt informeren over de procedure en de gevolgen ervan. De patiënt moet het verzoek vervolgens nog een keer bevestigen. •
Artsen die een euthanasie uitvoeren, gaan vaak sterk af op de adviezen van de SCEN-arts, terwijl zij juist zelf verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van het hele proces. Dat concludeert de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) na onderzoek van veertien euthanasie¬casussen die door de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE’s) waren beoordeeld als ‘onzorgvuldig’. De IGJ publiceerde de onderzoeksresultaten in Medisch Contact.
De IGJ komt ook tot de conclusie dat SCEN-artsen vaak niet goed op de hoogte zijn van richtlijnen of van de vereisten voor de SCEN-consultatie. Meerdere keren bleek bijvoorbeeld dat een SCEN-arts stond ingeschreven als patiënt in de praktijk van de uitvoerend arts. De Euthanasiecode sluit deze situatie uit en dit leidt tot het RTE-oordeel ‘onzorgvuldig’.
Bij euthanasie moet de uitvoerend arts een SCEN-arts raadplegen, maar diens advies hoeft niet te worden opgevolgd. Een heldere rolverdeling en transparante verslaglegging zijn van groot belang voor de zorgvuldige euthanasiepraktijk, schrijft de IGJ, die SCEN-artsen oproept zich beter te informeren over richtlijnen en wettelijke kaders en hiernaar te handelen ter ondersteuning van de zorgvuldigheid. Een RTE-oordeel ‘onzorgvuldig’ kan daarmee mogelijk worden voorkomen. •
EIGEN REGIE
Veel artsen vinden euthanasie bij dementie belastend en dat zal volgens Schuurmans verder toenemen: ‘We zien een trend in de samenleving dat het professionele oordeel van artsen steeds minder bepalend is. Het belang van de beleving en zelfstandigheid van de patiënt groeit en krijgt meer invloed op medische beslissingen. Mensen willen eigen regie en dat legt druk op artsen.’
Uit het onderzoek van Schuurmans blijkt dat artsen behoefte hebben aan meer begeleiding, niet alleen door SCEN-artsen en artsen van Expertisecentrum Euthanasie, maar ook door palliatieve of geriatrische teams. Ze willen ondersteuning door overleg met andere artsen en ethici. Daarnaast zou scholing over wilsverklaringen en juridische kaders nuttig zijn.
Ook patiënten en hun naasten moeten volgens Schuurmans betere voorlichting krijgen: ‘We hebben meer maatschappelijk bewustzijn nodig over euthanasie bij dementie. De veronderstelling dat een wilsverklaring garantie biedt op euthanasie is een misvatting en moet bijgesteld worden. Ik zou het woord wilsverklaring graag veranderen in wensverklaring.’
Euthanasie bij dementie is volgens Schuurmans geen discussie van voor of tegen zijn. ‘Het is vooral belangrijk dat een heel team zich goed inleeft in de persoonlijke achtergrond van een patiënt en ook blijft kijken naar alternatieven. Veel ongemakken of leed kunnen we wegnemen met de huidige inzichten van psychosociale interventies, medicatie of sedatie. We moeten rondom euthanasie vooral niet vooringenomen zijn.’•
Veel artsen ervaren emotionele belasting en onzekerheid bij een verzoek tot euthanasie bij patiënten met dementie, zo blijkt uit het proefschrift van huisarts en onderzoeker van het Radboudumc Jaap Schuurmans. De oorzaken liggen bij de verwachtingen over een vooraf opgestelde wilsverklaring, de lastige beoordeling van de wilsbekwaamheid en de druk door patiënten zelf en naasten. Betere begeleiding van artsen is wenselijk, vindt de onderzoeker.
Steeds vaker stellen mensen met dementie in Nederland een wilsverklaring op. Sommigen verwachten dat zij daardoor ‘recht hebben op euthanasie’, wanneer zij door hun ziekte wilsonbekwaam worden. Artsen worstelen juist met euthanasie bij dementie. Zij voelen zich onder druk gezet, ervaren onzekerheid en stuiten op hun eigen emotionele en persoonlijke kaders.
Aanleiding voor het onderzoek was een wijziging in de Nederlandse richtlijn voor euthanasie in 2015 en de commotie die daarop volgde in de media en onder artsen. Volgens de wijziging is het bij wilsonbekwaamheid door dementie niet langer nodig dat een euthanasiewens in woord of gebaar bevestigd moet worden. Oftewel: een vooraf opgestelde wilsverklaring zou voldoende zijn voor euthanasie, ook als de patiënt door dementie inmiddels wilsonbekwaam is.
TWIJFEL
Schuurmans hield tientallen interviews en voerde een enquête uit onder bijna 450 huisartsen en artsen ouderengeneeskunde. Daaruit blijkt dat de bereidheid onder artsen om euthanasie toe te passen groot is, behalve bij mensen met dementie. Artsen twijfelen over de waarde van een eerder opgestelde wilsverklaring. Ook hebben ze moeite met de inschatting van ondraaglijk lijden, een vereiste voor euthanasie. Zelfs als iemand vooraf heeft gezegd: ‘Als ik mijn geliefden niet meer herken is dat ondraaglijk lijden.’
‘We zien bij dementie dat eerst de patiënt lijdt, maar in een later stadium vooral de naasten’, licht Schuurmans toe. ‘Het lijden verplaatst zich als het ware. De familie en naasten gaan steeds meer een interpretatie geven aan het lijden van de persoon met dementie. Zij moeten toezien hoe iemand achteruitgaat en dat geeft een gevoel van onmacht.’
Tv-programma over euthanasie in verpleeghuizen
Euthanasiewet in Spanje nog weinig gebruikt
Inspectie: arts vaart te veel
op advies van SCEN-arts
Artsen blijven worstelen met
euthanasie bij dementie
De volledige uitzending van het consumentenprogramma Meldpunt van Omroep Max op 22 december ging over euthanasie in verpleeghuizen en bij dementie. In de aflevering kwamen persoonlijke verhalen aan bod. Ook werd gesproken over wat er allemaal komt kijken bij een euthanasieverzoek. NVVE-bestuursvoorzitter Fransien van ter Beek was uitgenodigd om vragen te beantwoorden over deze onderwerpen. Zij lichtte toe dat de NVVE vaak hoort van en over mensen die in verpleeghuizen in een situatie terechtkomen die zij nooit gewild hebben. Wilsverklaringen worden lang niet altijd gerespecteerd. De uitzending is terug te kijken via de website van het programma maxmeldpunt.nl of via uitzendinggemist.nl •
Tv-programma over euthanasie in verpleeghuizen
In Spanje is sinds 2021 een euthanasiewet van kracht, maar er wordt nog maar op bescheiden schaal gebruik van gemaakt. In 2022 zijn 343 verzoeken ingediend, waarvan uiteindelijk 260 zijn gehonoreerd. Ter vergelijking: in Nederland wordt jaarlijks tegen de 9000 keer euthanasie uitgevoerd.
De geschiedenis van euthanasie in Spanje gaat terug tot de jaren tachtig, toen een aantal gevallen van euthanasie in de media werd gemeld. In 1984 werd een arts veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf voor het helpen bij de zelfdoding van een terminaal zieke patiënt. In 1995 werd een wet aangenomen die artsen toestond om bij ernstig lijdende patiënten de behandeling te staken, maar euthanasie bleef illegaal.
De euthanasiewet die in 2021 van kracht werd, maakt het mogelijk voor terminaal zieke patiënten of patiënten met een ernstige en onomkeerbare aandoening om euthanasie te verzoeken. De patiënt moet wilsbekwaam zijn en moet een verzoek indienen bij een arts. De arts moet het verzoek beoordelen en beslissen of de patiënt aan de criteria voldoet. Als de arts het verzoek goedkeurt, moet hij of zij de patiënt informeren over de procedure en de gevolgen ervan. De patiënt moet het verzoek vervolgens nog een keer bevestigen. •
Euthanasiewet in Spanje nog weinig gebruikt
Artsen die een euthanasie uitvoeren, gaan vaak sterk af op de adviezen van de SCEN-arts, terwijl zij juist zelf verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van het hele proces. Dat concludeert de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) na onderzoek van veertien euthanasie¬casussen die door de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE’s) waren beoordeeld als ‘onzorgvuldig’. De IGJ publiceerde de onderzoeksresultaten in Medisch Contact.
De IGJ komt ook tot de conclusie dat SCEN-artsen vaak niet goed op de hoogte zijn van richtlijnen of van de vereisten voor de SCEN-consultatie. Meerdere keren bleek bijvoorbeeld dat een SCEN-arts stond ingeschreven als patiënt in de praktijk van de uitvoerend arts. De Euthanasiecode sluit deze situatie uit en dit leidt tot het RTE-oordeel ‘onzorgvuldig’.
Bij euthanasie moet de uitvoerend arts een SCEN-arts raadplegen, maar diens advies hoeft niet te worden opgevolgd. Een heldere rolverdeling en transparante verslaglegging zijn van groot belang voor de zorgvuldige euthanasiepraktijk, schrijft de IGJ, die SCEN-artsen oproept zich beter te informeren over richtlijnen en wettelijke kaders en hiernaar te handelen ter ondersteuning van de zorgvuldigheid. Een RTE-oordeel ‘onzorgvuldig’ kan daarmee mogelijk worden voorkomen. •
Inspectie: arts vaart te veel
op advies van SCEN-arts
EIGEN REGIE
Veel artsen vinden euthanasie bij dementie belastend en dat zal volgens Schuurmans verder toenemen: ‘We zien een trend in de samenleving dat het professionele oordeel van artsen steeds minder bepalend is. Het belang van de beleving en zelfstandigheid van de patiënt groeit en krijgt meer invloed op medische beslissingen. Mensen willen eigen regie en dat legt druk op artsen.’
Uit het onderzoek van Schuurmans blijkt dat artsen behoefte hebben aan meer begeleiding, niet alleen door SCEN-artsen en artsen van Expertisecentrum Euthanasie, maar ook door palliatieve of geriatrische teams. Ze willen ondersteuning door overleg met andere artsen en ethici. Daarnaast zou scholing over wilsverklaringen en juridische kaders nuttig zijn.
Ook patiënten en hun naasten moeten volgens Schuurmans betere voorlichting krijgen: ‘We hebben meer maatschappelijk bewustzijn nodig over euthanasie bij dementie. De veronderstelling dat een wilsverklaring garantie biedt op euthanasie is een misvatting en moet bijgesteld worden. Ik zou het woord wilsverklaring graag veranderen in wensverklaring.’
Euthanasie bij dementie is volgens Schuurmans geen discussie van voor of tegen zijn. ‘Het is vooral belangrijk dat een heel team zich goed inleeft in de persoonlijke achtergrond van een patiënt en ook blijft kijken naar alternatieven. Veel ongemakken of leed kunnen we wegnemen met de huidige inzichten van psychosociale interventies, medicatie of sedatie. We moeten rondom euthanasie vooral niet vooringenomen zijn.’•
Veel artsen ervaren emotionele belasting en onzekerheid bij een verzoek tot euthanasie bij patiënten met dementie, zo blijkt uit het proefschrift van huisarts en onderzoeker van het Radboudumc Jaap Schuurmans. De oorzaken liggen bij de verwachtingen over een vooraf opgestelde wilsverklaring, de lastige beoordeling van de wilsbekwaamheid en de druk door patiënten zelf en naasten. Betere begeleiding van artsen is wenselijk, vindt de onderzoeker.
Steeds vaker stellen mensen met dementie in Nederland een wilsverklaring op. Sommigen verwachten dat zij daardoor ‘recht hebben op euthanasie’, wanneer zij door hun ziekte wilsonbekwaam worden. Artsen worstelen juist met euthanasie bij dementie. Zij voelen zich onder druk gezet, ervaren onzekerheid en stuiten op hun eigen emotionele en persoonlijke kaders.
Aanleiding voor het onderzoek was een wijziging in de Nederlandse richtlijn voor euthanasie in 2015 en de commotie die daarop volgde in de media en onder artsen. Volgens de wijziging is het bij wilsonbekwaamheid door dementie niet langer nodig dat een euthanasiewens in woord of gebaar bevestigd moet worden. Oftewel: een vooraf opgestelde wilsverklaring zou voldoende zijn voor euthanasie, ook als de patiënt door dementie inmiddels wilsonbekwaam is.
TWIJFEL
Schuurmans hield tientallen interviews en voerde een enquête uit onder bijna 450 huisartsen en artsen ouderengeneeskunde. Daaruit blijkt dat de bereidheid onder artsen om euthanasie toe te passen groot is, behalve bij mensen met dementie. Artsen twijfelen over de waarde van een eerder opgestelde wilsverklaring. Ook hebben ze moeite met de inschatting van ondraaglijk lijden, een vereiste voor euthanasie. Zelfs als iemand vooraf heeft gezegd: ‘Als ik mijn geliefden niet meer herken is dat ondraaglijk lijden.’
‘We zien bij dementie dat eerst de patiënt lijdt, maar in een later stadium vooral de naasten’, licht Schuurmans toe. ‘Het lijden verplaatst zich als het ware. De familie en naasten gaan steeds meer een interpretatie geven aan het lijden van de persoon met dementie. Zij moeten toezien hoe iemand achteruitgaat en dat geeft een gevoel van onmacht.’
Artsen blijven worstelen met
euthanasie bij dementie