Philippine droomt ervan om later balletdanseres te worden. Na een geslaagde auditie bij de balletacademie krijgt ze echter een ongeluk en raakt in diepe coma. Uiteindelijk ontwaakt ze, maar er is weinig over van het sportieve meisje dat ze daarvoor was. Ze heeft pijn, migraineaanvallen en zit in een rolstoel.
Jaren later is dat voor haar jonge neefje en petekind Daan de reden om haar ‘Stoel’ te noemen. Verschrikkelijk vindt ze dat. Ze is geen stoel, ze is een mens. Het zorgt voor een van de woede-uitbarstingen die verteller Daan beschrijft. Toch houdt die onverwachte kwaadheid hem niet tegen om haar op te blijven zoeken en tussen de twee ontwikkelt zich een bijzondere band.
Als Daan volwassen is, laat Stoel hem weten dat ze haar eigen dood wil organiseren als het nodig is. Ook verzucht ze soms dat ze liever meteen dood was gegaan, daar op het asfalt. En mocht ze nu ernstig achteruitgaan, dan wil ze één ding niet: in het verpleegtehuis terechtkomen. Want wie is ze dan nog?
Oswald Schwirtz laat je in zijn tweede roman zo diep in het hoofd van Daan en Stoel duiken, dat het bijna als non-fictie voelt. Het is pijnlijk om te lezen hoe weinig de wensen van Stoel ertoe doen en dat vooral artsen bepalen of haar leven zinvol is. Mooi beschrijft hij hoe Daan daarmee worstelt en met zijn eigen rol. Gaat hij zijn tante helpen bij zelfdoding of niet? En wanneer verlies je eigenlijk het recht op zelfbeschikking?
Niets is logisch in deze ontroerende roman, die inzoomt op de worsteling van zowel een ernstig zieke patiënt als de mensen in haar omgeving. Tegelijk houdt Schwirtz het luchtig genoeg, zodat je van begin tot eind wil doorlezen. •
Tante stoel
Oswald Schwirtz
Uitgeverij Water
‘Hoe moet je rouwen?’, googelt Babet te Winkel als haar moeder overleden is. Ze is twintig jaar en weet er weinig van. In haar zoektocht online vindt ze het rouwmodel van de Zwitsers-Amerikaanse psychiater Elisabeth Kübler-Ross. Zij onderscheidt vijf stadia van rouw: ontkenning, woede, onderhandeling, depressie en acceptatie. Babet probeert meteen te duiden waar ze zelf zit in dat proces, maar dat blijkt niet de bedoeling van het model. Het is geen stappenplan en de fases zijn niet lineair. Alles kan door elkaar heen lopen wanneer je rouwt, zo merkt ze zelf ook.
Babet beschrijft de eerste keer dat ze haar moeders stem niet meer kan vinden in haar hoofd, het verlangen naar een teken, de verwachting haar terug te zien en hoe een potje dagcrème haar moeder bijna tastbaar maakt. Het verdriet spat van de pagina’s. Ze vindt het als rouwende dan ook complex als ze mensen hoort zeggen dat ze ‘erdoorheen moet’ of ‘het komt weer goed’.
Babet is inmiddels humanistica en lichaamsgericht begeleider bij rouw. Zelf zegt ze liever: hopelijk komt er ooit weer een nieuw goed. Omdat de taal rondom verlies haar niet verder hielp, ging zij zelf maar op zoek naar nieuwe woorden. Die deelt ze via het platform Verlieskunst (www.verlieskunst.nl) en via dit boek.
Mooi is bijvoorbeeld rouwmoed (de moed die nodig is om na het verlies weer lief te hebben) of mistijd (in dagen gemeten wordt het missen alleen maar meer). En zinnen zoals: Rouwen is kijken naar de zon, rechtstreeks gaat het niet. Het maakt haar rouwen voelbaar. Door al die prachtige vondsten biedt Zien in het donker herkenning voor rouwenden en inzichten voor ieder ander. •
Babet te Winkel
Atlas Contact
Hoe kan iets wat zoveel mensen meemaken toch zo ingewikkeld zijn? Als het gaat om rouw worden talloze boeken volgeschreven en het einde lijkt niet in zicht. Want wanneer een geliefde overlijdt, blijkt er geen vast pad waarover die rouw verloopt. Wel zijn er handvatten, zoals die van rouwexperts Luuc Smit en Manu Keirse in Rouwen is Liefde.
Zij bieden er 32, die je kunnen helpen wanneer je rouwt. Zo stellen ze bijvoorbeeld dat je het best samen kunt rouwen, dat luisteren een werkwoord is, dat ruimte voor rituelen de rouw tastbaar maakt en dat je verdriet mag blijven voelen.
Mooi is het hoofdstuk over hoe je veerkracht kunt stimuleren. Daarin schetsen Smit en Keirse dat het essentieel is dat je anderen opzoekt, dat je durft je emoties te uiten en dat je goed voor jezelf moet blijven zorgen. Voor veel mensen een open deur, maar tegelijk iets wat ontzettend ingewikkeld is wanneer je eenmaal in de rouw bent.
Ook geven de schrijvers aandacht aan rouwen na euthanasie. Hoewel er weinig onderzoek naar is gedaan, stellen de schrijvers dat er bij euthanasie vaak sprake is van verwarrende gevoelens. Opluchting dat de geliefde niet meer lijdt én soms schuldgevoel over de rol die zij zelf in zijn/haar dood hebben gespeeld. Die gemengde gevoelens mogen er zijn, al kan het pijnlijk zijn om te merken dat de omgeving de keuze niet altijd begrijpt.
Ze stippen wel aan dat beperkt onderzoek laat zien dat juist de rouwbeleving bij naasten van patiënten die stierven door euthanasie beter verloopt. Zij hebben zich beter voorbereid op het overlijden en samen op serene wijze afscheid genomen.
De ervaringen van Luuc en Manu maken Rouwen is Liefde beeldend en laten zien dat er niet één manier is om te rouwen. We mogen dat allemaal op onze eigen wijze doen. Al zal dit boek rouwenden en de mensen in hun omgeving desondanks handvatten kunnen bieden. •
Luuc Smit en Manu Keirse
Uitgeverij Lannoo
Als de geliefde van Jodie overlijdt, blijft ze achter met vragen. Wie was Danielle – Daniel – de Koster nu eigenlijk en wat is er precies gebeurd? Waarom is ze dood? Haar vriendin was voor velen een held, maar werd verguisd door anderen.
De jaren voor haar overlijden staat Daniel patiënten - vooral vrouwen - bij die het gevoel hebben dat ze niet serieus worden genomen. Vrouwen met helse pijnen tijdens hun ongesteldheid, die te horen krijgen dat die pijn er nu eenmaal bij hoort. Iemand met ernstige steken in haar onderbuik die van de arts haar voeding maar een beetje moet aanpassen en een moeder die zich zorgen maakte om haar apathische baby, maar naar huis gestuurd wordt door de huisarts die keer op keer benadrukt dat het ‘gewoon’ zijn tandjes zijn.
Met hen vecht Daniel voor een diagnose. De jongere Jodie is diep onder de indruk van haar verschijning en daadkracht als ze haar voor het eerst ontmoet. Maar door haar onconventionele methodes maakt Daniel ook vijanden onder medici en wanneer haar reputatie slechter wordt, lijkt ze haar grip kwijt te raken.
De negende roman van Hanna Bervoets is een indringend geschreven liefdesgeschiedenis, waarin ze tal van onderwerpen voorbij laat komen. Zo kijkt ze terug op het aidstijdperk, laat ze zien dat onderzoek zelden zwart-wit is en hekelt ze de werkwijze van sommige medici en hun onwetendheid over het vrouwenlichaam, aangezien het mannenlichaam in onderzoek en praktijk nog altijd vaak de norm is.
Tegelijk laat ze zeer overtuigend zien wat er gebeurt wanneer een geliefde achterblijft met vragen. Jodie wil antwoorden en rust niet voordat ze die krijgt. Die zoektocht geeft haar leven, midden in de rouw, een vorm van houvast.
Heel traag ontrafelt Hanna Bervoets alles wat er is gebeurd, zonder de spanning te verliezen. Het maakt Leer me alles wat je weet een indrukwekkende roman over liefde, rouw en geestelijke nood. •
Leer me alles
wat je weet
Hanna Bervoets
Uitgeverij Pluim
Rianne van der Molen
Philippine droomt ervan om later balletdanseres te worden. Na een geslaagde auditie bij de balletacademie krijgt ze echter een ongeluk en raakt in diepe coma. Uiteindelijk ontwaakt ze, maar er is weinig over van het sportieve meisje dat ze daarvoor was. Ze heeft pijn, migraineaanvallen en zit in een rolstoel.
Jaren later is dat voor haar jonge neefje en petekind Daan de reden om haar ‘Stoel’ te noemen. Verschrikkelijk vindt ze dat. Ze is geen stoel, ze is een mens. Het zorgt voor een van de woede-uitbarstingen die verteller Daan beschrijft. Toch houdt die onverwachte kwaadheid hem niet tegen om haar op te blijven zoeken en tussen de twee ontwikkelt zich een bijzondere band.
Als Daan volwassen is, laat Stoel hem weten dat ze haar eigen dood wil organiseren als het nodig is. Ook verzucht ze soms dat ze liever meteen dood was gegaan, daar op het asfalt. En mocht ze nu ernstig achteruitgaan, dan wil ze één ding niet: in het verpleegtehuis terechtkomen. Want wie is ze dan nog?
Oswald Schwirtz laat je in zijn tweede roman zo diep in het hoofd van Daan en Stoel duiken, dat het bijna als non-fictie voelt. Het is pijnlijk om te lezen hoe weinig de wensen van Stoel ertoe doen en dat vooral artsen bepalen of haar leven zinvol is. Mooi beschrijft hij hoe Daan daarmee worstelt en met zijn eigen rol. Gaat hij zijn tante helpen bij zelfdoding of niet? En wanneer verlies je eigenlijk het recht op zelfbeschikking?
Niets is logisch in deze ontroerende roman, die inzoomt op de worsteling van zowel een ernstig zieke patiënt als de mensen in haar omgeving. Tegelijk houdt Schwirtz het luchtig genoeg, zodat je van begin tot eind wil doorlezen. •
Tante stoel
Oswald Schwirtz, Uitgeverij Water
‘Hoe moet je rouwen?’, googelt Babet te Winkel als haar moeder overleden is. Ze is twintig jaar en weet er weinig van. In haar zoektocht online vindt ze het rouwmodel van de Zwitsers-Amerikaanse psychiater Elisabeth Kübler-Ross. Zij onderscheidt vijf stadia van rouw: ontkenning, woede, onderhandeling, depressie en acceptatie. Babet probeert meteen te duiden waar ze zelf zit in dat proces, maar dat blijkt niet de bedoeling van het model. Het is geen stappenplan en de fases zijn niet lineair. Alles kan door elkaar heen lopen wanneer je rouwt, zo merkt ze zelf ook.
Babet beschrijft de eerste keer dat ze haar moeders stem niet meer kan vinden in haar hoofd, het verlangen naar een teken, de verwachting haar terug te zien en hoe een potje dagcrème haar moeder bijna tastbaar maakt. Het verdriet spat van de pagina’s. Ze vindt het als rouwende dan ook complex als ze mensen hoort zeggen dat ze ‘erdoorheen moet’ of ‘het komt weer goed’.
Babet is inmiddels humanistica en lichaamsgericht begeleider bij rouw. Zelf zegt ze liever: hopelijk komt er ooit weer een nieuw goed. Omdat de taal rondom verlies haar niet verder hielp, ging zij zelf maar op zoek naar nieuwe woorden. Die deelt ze via het platform Verlieskunst (www.verlieskunst.nl) en via dit boek.
Mooi is bijvoorbeeld rouwmoed (de moed die nodig is om na het verlies weer lief te hebben) of mistijd (in dagen gemeten wordt het missen alleen maar meer). En zinnen zoals: Rouwen is kijken naar de zon, rechtstreeks gaat het niet. Het maakt haar rouwen voelbaar. Door al die prachtige vondsten biedt Zien in het donker herkenning voor rouwenden en inzichten voor ieder ander. •
Babet te Winkel
Atlas Contact
Hoe kan iets wat zoveel mensen meemaken toch zo ingewikkeld zijn? Als het gaat om rouw worden talloze boeken volgeschreven en het einde lijkt niet in zicht. Want wanneer een geliefde overlijdt, blijkt er geen vast pad waarover die rouw verloopt. Wel zijn er handvatten, zoals die van rouwexperts Luuc Smit en Manu Keirse in Rouwen is Liefde.
Zij bieden er 32, die je kunnen helpen wanneer je rouwt. Zo stellen ze bijvoorbeeld dat je het best samen kunt rouwen, dat luisteren een werkwoord is, dat ruimte voor rituelen de rouw tastbaar maakt en dat je verdriet mag blijven voelen.
Mooi is het hoofdstuk over hoe je veerkracht kunt stimuleren. Daarin schetsen Smit en Keirse dat het essentieel is dat je anderen opzoekt, dat je durft je emoties te uiten en dat je goed voor jezelf moet blijven zorgen. Voor veel mensen een open deur, maar tegelijk iets wat ontzettend ingewikkeld is wanneer je eenmaal in de rouw bent.
Ook geven de schrijvers aandacht aan rouwen na euthanasie. Hoewel er weinig onderzoek naar is gedaan, stellen de schrijvers dat er bij euthanasie vaak sprake is van verwarrende gevoelens. Opluchting dat de geliefde niet meer lijdt én soms schuldgevoel over de rol die zij zelf in zijn/haar dood hebben gespeeld. Die gemengde gevoelens mogen er zijn, al kan het pijnlijk zijn om te merken dat de omgeving de keuze niet altijd begrijpt.
Ze stippen wel aan dat beperkt onderzoek laat zien dat juist de rouwbeleving bij naasten van patiënten die stierven door euthanasie beter verloopt. Zij hebben zich beter voorbereid op het overlijden en samen op serene wijze afscheid genomen.
De ervaringen van Luuc en Manu maken Rouwen is Liefde beeldend en laten zien dat er niet één manier is om te rouwen. We mogen dat allemaal op onze eigen wijze doen. Al zal dit boek rouwenden en de mensen in hun omgeving desondanks handvatten kunnen bieden. •
Luuc Smit en Manu Keirse
Uitgeverij Lannoo
Als de geliefde van Jodie overlijdt, blijft ze achter met vragen. Wie was Danielle – Daniel – de Koster nu eigenlijk en wat is er precies gebeurd? Waarom is ze dood? Haar vriendin was voor velen een held, maar werd verguisd door anderen.
De jaren voor haar overlijden staat Daniel patiënten - vooral vrouwen - bij die het gevoel hebben dat ze niet serieus worden genomen. Vrouwen met helse pijnen tijdens hun ongesteldheid, die te horen krijgen dat die pijn er nu eenmaal bij hoort. Iemand met ernstige steken in haar onderbuik die van de arts haar voeding maar een beetje moet aanpassen en een moeder die zich zorgen maakte om haar apathische baby, maar naar huis gestuurd wordt door de huisarts die keer op keer benadrukt dat het ‘gewoon’ zijn tandjes zijn.
Met hen vecht Daniel voor een diagnose. De jongere Jodie is diep onder de indruk van haar verschijning en daadkracht als ze haar voor het eerst ontmoet. Maar door haar onconventionele methodes maakt Daniel ook vijanden onder medici en wanneer haar reputatie slechter wordt, lijkt ze haar grip kwijt te raken.
De negende roman van Hanna Bervoets is een indringend geschreven liefdesgeschiedenis, waarin ze tal van onderwerpen voorbij laat komen. Zo kijkt ze terug op het aidstijdperk, laat ze zien dat onderzoek zelden zwart-wit is en hekelt ze de werkwijze van sommige medici en hun onwetendheid over het vrouwenlichaam, aangezien het mannenlichaam in onderzoek en praktijk nog altijd vaak de norm is.
Tegelijk laat ze zeer overtuigend zien wat er gebeurt wanneer een geliefde achterblijft met vragen. Jodie wil antwoorden en rust niet voordat ze die krijgt. Die zoektocht geeft haar leven, midden in de rouw, een vorm van houvast.
Heel traag ontrafelt Hanna Bervoets alles wat er is gebeurd, zonder de spanning te verliezen. Het maakt Leer me alles wat je weet een indrukwekkende roman over liefde, rouw en geestelijke nood. •
Leer me alles
wat je weet
Hanna Bervoets, Uitgeverij Pluim
Rianne van der Molen