ALICIA FRAMIS, SOMEBODY LEFT, 2013. FOTO: PETER LANGE
Een Lekkere Dood - wat eten we bij afscheid en rouw? is tot 11 februari 2024 te zien in
Museum Tot Zover in Amsterdam. Meer op www.totzover.nl
GIJS ASSMAN, BEZWIJNING, 2018. FOTO: PETER LANGE
ERIK MATTIJSSEN, KUNSTINSTALLATIE VAN DIERBARE EETOBJECTEN VAN BEZOEKERS. FOTO: LOTTE VAN DALE
EMMA NEEMT AFSCHEID VAN HAAR VADER MET EEN KOP KOFFIE.
FOTO: JACQUELINE DERSJANT
MARIJE VOGELENZANG, WHITE FUNERAL MEAL, 1999-2023. FOTO: PETER LANGE
Een Lekkere Dood laat ook duidelijk zien dat uitvaarten in Nederland onlosmakelijk verbonden zijn met eten en drinken. Samen eten zorgt voor verbinding, brengt herinneringen tot leven en biedt troost. Wat er wordt gegeten verandert door de jaren heen en verschilt per regio: denk aan zoete krakelingen in Friesland, vlaai in Limburg en krentenwegge in Twente. En wat wordt er tegenwoordig het vaakst geserveerd in het uitvaartcentrum? Uit onderzoek van DELA in 2022 blijkt dat belegde broodjes de lijst onverminderd blijven aanvoeren. In Brabant worden er vaak worstenbroodjes gegeten, boven de rivieren staat de bitterbal steeds vaker op tafel. Waar in vroeger tijden bier, brandewijn en jenever vaste prik was tijdens een uitvaart én de dagen daarna (met alle gevolgen van dien), maakte dit alles vanaf de achttiende eeuw vooral plaats voor een kop koffie. Anno nu wordt er steeds vaker op het leven geproost met een glas bubbels, bier of wijn, hoewel dat meestal buiten het uitvaartcentrum gebeurt.
Toch blijft een bakkie troost met een plakje cake onverminderd populair tijdens uitvaarten. Voor kunstenaar Peer Vink vormde het de aanleiding voor het maken van een monument voor koffie en cake, in de vorm van een fontein die in de tuin van het museum te zien is. Hoewel een plakje cake er bij de meeste mensen wel in gaat, wil de kwaliteit ervan nog weleens variëren. Het museum organiseerde daarom in aanloop naar de expo een smaaktest om te bepalen wie de beste uitvaartcake van Nederland bakt. De winnaar van deze Grote Uitvaartcaketest, die van Bakkerij Bekkers uit Noord-Brabant, heeft een prominente plek gekregen in de tentoonstelling. En voor wie nieuwsgierig is naar deze échte ouderwetse cake: in het museumcafé krijg je er een klein stukje van bij de koffie. •
De kunstwerken die tijdens de tentoonstelling te zien zijn, hebben allemaal een link met afscheid, rouw, eten en drinken. Je ziet onder meer een grote collectie rouwservies (dat in de negentiende eeuw in de mode raakte), video’s over culinaire rouwgebruiken en documentaire fotografie over hoe naasten eten en drinken verweven in het afscheid van een dierbare - wat het gemis op dat moment iets draaglijker maakt. Het kunstwerk Somebody Left van Alicia Framis laat dat gemis knap zien. “De koffie in het kopje beweegt uit zichzelf, het is een soort ‘continue koffiedraaikolk’. De persoon die erin roerde, is er niet. Tegelijkertijd neemt het werk je mee naar het moment op een uitvaart waar je niemand kent, waar je je enigszins verloren voelt en je eindeloos in je koffie roert”, zo is in de begeleidende tekst te lezen.
In de terminale fase neemt de eetlust steeds verder af, tot iemand helemaal geen behoefte meer heeft aan eten en drinken. In de fase daarvoor is er vaak nog wel zin in eten, al ligt de nadruk dan vooral op comfortfood - voedsel dat niet alleen lekker is, maar vooral een goed gevoel geeft. Bij euthanasie wordt vlak voor het overlijden vaak nog het favoriete drankje gedronken of de favoriete snack gegeten, al dan niet samen met familie en vrienden. Dat laatste maal heeft ook een prominente plek in de tentoonstelling: in Obituary Menu’s van kunstenaar Raúl Ortega Ayala zie je de laatste menu’s van onder anderen Lady Di, seriemoordenaar Gary Gilmore en Ötzi, de oudste menselijke ijsmummie ter wereld. Het museum nodigt de bezoekers ook uit om op papier te zetten wat zij graag als laatste maaltijd zouden willen eten. Dit varieert van een groot bord Belgisch stoofvlees met een goed glas bier tot een dampende kom Japanse ramen. Zoals gezegd: voornamelijk comfortfood.
Eten en drinken en rouw zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, zo blijkt tijdens een bezoek aan de tentoonstelling Een Lekkere Dood in uitvaartmuseum Tot Zover. Het laat zien, horen, ruiken én proeven hoe voedsel op allerlei momenten rondom de dood een rol speelt. •
Dieuwke de Boer
Bakkie troost met cake onverminderd populair
Een Lekkere Dood - wat eten we bij afscheid en rouw? is tot 11 februari 2024 te zien in
Museum Tot Zover in Amsterdam. Meer op www.totzover.nl
GIJS ASSMAN, BEZWIJNING, 2018. FOTO: PETER LANGE
ALICIA FRAMIS, SOMEBODY LEFT, 2013. FOTO: PETER LANGE
EMMA NEEMT AFSCHEID VAN HAAR VADER MET EEN KOP KOFFIE. FOTO: JACQUELINE DERSJANT
MARIJE VOGELENZANG, WHITE FUNERAL MEAL, 1999-2023. FOTO: PETER LANGE
ERIK MATTIJSSEN, KUNSTINSTALLATIE VAN DIERBARE EETOBJECTEN VAN BEZOEKERS. FOTO: LOTTE VAN DALE
Een Lekkere Dood laat ook duidelijk zien dat uitvaarten in Nederland onlosmakelijk verbonden zijn met eten en drinken. Samen eten zorgt voor verbinding, brengt herinneringen tot leven en biedt troost. Wat er wordt gegeten verandert door de jaren heen en verschilt per regio: denk aan zoete krakelingen in Friesland, vlaai in Limburg en krentenwegge in Twente. En wat wordt er tegenwoordig het vaakst geserveerd in het uitvaartcentrum? Uit onderzoek van DELA in 2022 blijkt dat belegde broodjes de lijst onverminderd blijven aanvoeren. In Brabant worden er vaak worstenbroodjes gegeten, boven de rivieren staat de bitterbal steeds vaker op tafel. Waar in vroeger tijden bier, brandewijn en jenever vaste prik was tijdens een uitvaart én de dagen daarna (met alle gevolgen van dien), maakte dit alles vanaf de achttiende eeuw vooral plaats voor een kop koffie. Anno nu wordt er steeds vaker op het leven geproost met een glas bubbels, bier of wijn, hoewel dat meestal buiten het uitvaartcentrum gebeurt.
Toch blijft een bakkie troost met een plakje cake onverminderd populair tijdens uitvaarten. Voor kunstenaar Peer Vink vormde het de aanleiding voor het maken van een monument voor koffie en cake, in de vorm van een fontein die in de tuin van het museum te zien is. Hoewel een plakje cake er bij de meeste mensen wel in gaat, wil de kwaliteit ervan nog weleens variëren. Het museum organiseerde daarom in aanloop naar de expo een smaaktest om te bepalen wie de beste uitvaartcake van Nederland bakt. De winnaar van deze Grote Uitvaartcaketest, die van Bakkerij Bekkers uit Noord-Brabant, heeft een prominente plek gekregen in de tentoonstelling. En voor wie nieuwsgierig is naar deze échte ouderwetse cake: in het museumcafé krijg je er een klein stukje van bij de koffie. •
De kunstwerken die tijdens de tentoonstelling te zien zijn, hebben allemaal een link met afscheid, rouw, eten en drinken. Je ziet onder meer een grote collectie rouwservies (dat in de negentiende eeuw in de mode raakte), video’s over culinaire rouwgebruiken en documentaire fotografie over hoe naasten eten en drinken verweven in het afscheid van een dierbare - wat het gemis op dat moment iets draaglijker maakt. Het kunstwerk Somebody Left van Alicia Framis laat dat gemis knap zien. “De koffie in het kopje beweegt uit zichzelf, het is een soort ‘continue koffiedraaikolk’. De persoon die erin roerde, is er niet. Tegelijkertijd neemt het werk je mee naar het moment op een uitvaart waar je niemand kent, waar je je enigszins verloren voelt en je eindeloos in je koffie roert”, zo is in de begeleidende tekst te lezen.
In de terminale fase neemt de eetlust steeds verder af, tot iemand helemaal geen behoefte meer heeft aan eten en drinken. In de fase daarvoor is er vaak nog wel zin in eten, al ligt de nadruk dan vooral op comfortfood - voedsel dat niet alleen lekker is, maar vooral een goed gevoel geeft. Bij euthanasie wordt vlak voor het overlijden vaak nog het favoriete drankje gedronken of de favoriete snack gegeten, al dan niet samen met familie en vrienden. Dat laatste maal heeft ook een prominente plek in de tentoonstelling: in Obituary Menu’s van kunstenaar Raúl Ortega Ayala zie je de laatste menu’s van onder anderen Lady Di, seriemoordenaar Gary Gilmore en Ötzi, de oudste menselijke ijsmummie ter wereld. Het museum nodigt de bezoekers ook uit om op papier te zetten wat zij graag als laatste maaltijd zouden willen eten. Dit varieert van een groot bord Belgisch stoofvlees met een goed glas bier tot een dampende kom Japanse ramen. Zoals gezegd: voornamelijk comfortfood.
Eten en drinken en rouw zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, zo blijkt tijdens een bezoek aan de tentoonstelling Een Lekkere Dood in uitvaartmuseum Tot Zover. Het laat zien, horen, ruiken én proeven hoe voedsel op allerlei momenten rondom de dood een rol speelt. •
Dieuwke de Boer
Bakkie troost met cake onverminderd populair