In de rubriek Opinie leveren auteurs een bijdrage aan de discussie over euthanasie en het levenseinde. Dat doen zij op persoonlijke titel. Dick Bosscher is hoofdredacteur van Relevant en lid van de Raad van Bestuur van de NVVE.
Politieke haalbaarheid
Maar een publieke opinie is nog wat anders dan politieke haalbaarheid. Ziet D66 nog wel brood in het eigen wetsvoorstel Voltooid Leven? Als er al een Kamermeerderheid voor te vinden was, dan is die er met het negatieve advies van de Raad van State niet groter op geworden. Het zal ook niet meevallen om in de wetstekst aan de bezwaren van de Raad van State tegemoet te komen. De indiener van het wetsvoorstel, Pia Dijkstra, verliet de Tweede Kamer na de laatste verkiezingen. Dijkstra legde haar ziel en zaligheid in het wetsvoorstel, maar of de nalatenschap wordt gekoesterd als een ‘groeibriljant’ – zoals Sigrid Kaag beloofde – moet nog blijken. Wellicht kenmerkend is dat onderwijswoordvoerder Paul van Meenen namens D66 werd aangewezen om de kar van het Voltooid Leven te trekken en niet fractievoorzitter Jan Paternotte, toch echt de eigenaar van de portefeuille medische ethiek.
Begin vorig jaar toonde toenmalig lijsttrekker Sigrid Kaag zich tegenover Relevant nog optimistisch over de kansen van het wetsvoorstel: ‘Het is voor mij een van de belangrijkste onderwerpen en dat zal zo blijven. Ik verzeker u dat de nalatenschap van Pia Dijkstra bij ons in veilige handen is. Het wetsvoorstel is een mooi, afgewogen stuk geworden. Ik ben er absoluut zeker van dat het in de volgende regeerperiode kan worden afgerond. De maatschappij is er rijp voor. Andere partijen moeten nu kleur bekennen.’
Opmerkelijk is dat de Raad van State het advies al in december 2020 naar het kabinet en naar D66 stuurde. Hoe valt Kaags optimisme te rijmen met het ronduit afwijzende advies van de Raad van State, dat zij destijds al moest kennen? Kaag zelf wil nu niet reageren. Haar woordvoerder laat weten: ‘Wij hebben er nog steeds alle vertrouwen in dat het voorstel in de komende regeerperiode wordt afgerond. Dat is steeds het doel en uitgangspunt geweest. De Raad van State maakt relevante opmerkingen. Die kritiek nemen we zeer serieus en mede aan de hand daarvan zal Paul van Meenen het wetsvoorstel verder versterken. Zodra hij weet hoe en wat zal hij daar graag toelichting op geven in Relevant.’ Amper een week later maakte Van Meenen bekend dat hij kandidaat is voor de Eerste Kamer: ‘Tijd voor een nieuwe missie.’
Einde verhaal dus voor de Voltooid Levenwet? D66 moet terug naar de tekentafel, om een tekst te vinden die de plicht van de overheid om de burger te beschermen respecteert en daarnaast inspeelt op een serieus verlangen van diezelfde burger. Maar wie pakt die missie op? •
Niet per se morgen
Die groep ouderen is veel te klein voor een aparte wet, naast de al bestaande euthanasiewet, concludeerde de commissie-Schnabel zes jaar geleden. Het hangt er maar van af aan wie je het vraagt en wat je precies vraagt. De ouderen met wie de NVVE spreekt, willen niet per se morgen hun leven beëindigen, ze willen de zekerheid dat het op een waardige manier kan zodra het moment daar is. Recent onderzoek van de ouderenbond ANBO en 113Zelfmoordpreventie laat zien dat 10 procent van de 65-plussers doodsgedachten heeft en 4 procent een actuele doodswens. Van alle zelfdodingen in Nederland is maar liefst 18 procent 70 jaar en ouder. Een wet die hulp bij zelfdoding bij een voltooid leven mogelijk maakt, kan bovendien al jaren rekenen op steun van een ruime meerderheid van de Nederlanders. Het wetsvoorstel van D66 komt nota bene voort uit het burgerinitiatief Uit Vrije Wil, dat in 2010 in korte tijd 116.871 handtekeningen verzamelde om een zelfgekozen levenseinde mogelijk te maken voor oude mensen die hun leven voltooid achten.
De Raad van State wijst er in zijn advies op dat de overheid nu eenmaal de plicht heeft burgers te beschermen. Letterlijk schrijft de hoogste algemeen bestuursrechter, wiens advies vrijwel nooit wordt genegeerd, dat mensen moeten worden beschermd tegen ‘onvrijwillige, overhaaste of onvoldoende geïnformeerde beslissingen over het levenseinde’ en tegen misbruik van een regeling zoals de Voltooid Levenwet. Daarom moet worden voorkomen dat mensen hun leven beëindigen als niet zeker is of zij dat werkelijk willen, niet zeker is of hun doodswens stabiel en coherent is en niet vaststaat of die wens is ingegeven of verband houdt met medische problemen of problemen die mogelijk op te lossen zijn, zoals financiële.
Stigmatiseren
Artsenorganisatie knmg is het daar volmondig mee eens. De wet kan ouderdom stigmatiseren en het onwenselijke signaal geven dat het leven van ouderen minder waardevol is dan dat van jongeren, zegt de KNMG. ‘Dat kan gevoelens van onveiligheid en overbodigheid onder ouderen veroorzaken en versterken. De vrees is ook dat ouderen het gevoel zullen krijgen dat ze zich moeten verantwoorden waarom ze geen gebruik maken van deze wet.’ Minister Ernst Kuipers van Volksgezondheid denkt er ook zo over. ‘Laten we voorkomen dat mensen een doodswens krijgen’,
zegt hij.
Met dit alles is een beeld geschapen van oude mensen die niet de juiste redenen hebben om klaar te zijn met hun leven en daar ook nog eens wisselend over denken. Dat onjuiste beeld is grotendeels te wijten het Perspectief-onderzoek van de Universiteit voor Humanistiek van enkele jaren geleden. De Raad van State baseert er ook zijn advies op.
Onderzoekster Els van Wijngaarden vroeg destijds een groot aantal 55-plussers naar hun doodswens en concludeerde dat de groep die serieus aan levensbeëindiging denkt, heel klein is. Geen wonder, stelde de NVVE toen al, want de doelgroep van de wet Voltooid leven is veel ouder, namelijk vanaf 75 jaar.
Drie wetenschappers wezen er bovendien op dat het een lovenswaardig streven is om de leefsituatie van ouderen te verbeteren, maar dat je tegelijkertijd oog moet hebben voor hun goed doordachte wens om waardig te sterven: ‘Voorkom dat het recht op zelfbeschikking van individuen met een langdurige en weloverwogen doodswens niet serieus wordt genomen’, schreven zij op de wetenschappelijke website Sociale Vraagstukken.
De zorgvuldigheidseisen in het wetsvoorstel Voltooid Leven zijn onvoldoende en het voorstel houdt er ook niet genoeg rekening mee dat de doodswens van oude mensen veranderlijk is. De Raad van State vindt deze bezwaren zo groot dat wordt afgeraden het wetsvoorstel in de huidige vorm aan de Tweede Kamer voor te leggen. Betekent dit einde verhaal voor de Voltooid Levenwet? • Dick Bosscher
Politieke haalbaarheid
Maar een publieke opinie is nog wat anders dan politieke haalbaarheid. Ziet D66 nog wel brood in het eigen wetsvoorstel Voltooid Leven? Als er al een Kamermeerderheid voor te vinden was, dan is die er met het negatieve advies van de Raad van State niet groter op geworden. Het zal ook niet meevallen om in de wetstekst aan de bezwaren van de Raad van State tegemoet te komen. De indiener van het wetsvoorstel, Pia Dijkstra, verliet de Tweede Kamer na de laatste verkiezingen. Dijkstra legde haar ziel en zaligheid in het wetsvoorstel, maar of de nalatenschap wordt gekoesterd als een ‘groeibriljant’ – zoals Sigrid Kaag beloofde – moet nog blijken. Wellicht kenmerkend is dat onderwijswoordvoerder Paul van Meenen namens D66 werd aangewezen om de kar van het Voltooid Leven te trekken en niet fractievoorzitter Jan Paternotte, toch echt de eigenaar van de portefeuille medische ethiek.
Begin vorig jaar toonde toenmalig lijsttrekker Sigrid Kaag zich tegenover Relevant nog optimistisch over de kansen van het wetsvoorstel: ‘Het is voor mij een van de belangrijkste onderwerpen en dat zal zo blijven. Ik verzeker u dat de nalatenschap van Pia Dijkstra bij ons in veilige handen is. Het wetsvoorstel is een mooi, afgewogen stuk geworden. Ik ben er absoluut zeker van dat het in de volgende regeerperiode kan worden afgerond. De maatschappij is er rijp voor. Andere partijen moeten nu kleur bekennen.’
Opmerkelijk is dat de Raad van State het advies al in december 2020 naar het kabinet en naar D66 stuurde. Hoe valt Kaags optimisme te rijmen met het ronduit afwijzende advies van de Raad van State, dat zij destijds al moest kennen? Kaag zelf wil nu niet reageren. Haar woordvoerder laat weten: ‘Wij hebben er nog steeds alle vertrouwen in dat het voorstel in de komende regeerperiode wordt afgerond. Dat is steeds het doel en uitgangspunt geweest. De Raad van State maakt relevante opmerkingen. Die kritiek nemen we zeer serieus en mede aan de hand daarvan zal Paul van Meenen het wetsvoorstel verder versterken. Zodra hij weet hoe en wat zal hij daar graag toelichting op geven in Relevant.’ Amper een week later maakte Van Meenen bekend dat hij kandidaat is voor de Eerste Kamer: ‘Tijd voor een nieuwe missie.’
Einde verhaal dus voor de Voltooid Levenwet? D66 moet terug naar de tekentafel, om een tekst te vinden die de plicht van de overheid om de burger te beschermen respecteert en daarnaast inspeelt op een serieus verlangen van diezelfde burger. Maar wie pakt die missie op? •
Niet per se morgen
Die groep ouderen is veel te klein voor een aparte wet, naast de al bestaande euthanasiewet, concludeerde de commissie-Schnabel zes jaar geleden. Het hangt er maar van af aan wie je het vraagt en wat je precies vraagt. De ouderen met wie de NVVE spreekt, willen niet per se morgen hun leven beëindigen, ze willen de zekerheid dat het op een waardige manier kan zodra het moment daar is. Recent onderzoek van de ouderenbond ANBO en 113Zelfmoordpreventie laat zien dat 10 procent van de 65-plussers doodsgedachten heeft en 4 procent een actuele doodswens. Van alle zelfdodingen in Nederland is maar liefst 18 procent 70 jaar en ouder. Een wet die hulp bij zelfdoding bij een voltooid leven mogelijk maakt, kan bovendien al jaren rekenen op steun van een ruime meerderheid van de Nederlanders. Het wetsvoorstel van D66 komt nota bene voort uit het burgerinitiatief Uit Vrije Wil, dat in 2010 in korte tijd 116.871 handtekeningen verzamelde om een zelfgekozen levenseinde mogelijk te maken voor oude mensen die hun leven voltooid achten.
In de rubriek Opinie leveren auteurs een bijdrage aan de discussie over euthanasie en het levenseinde. Dat doen zij op persoonlijke titel. Dick Bosscher is hoofdredacteur van Relevant en lid van de Raad van Bestuur van de NVVE.
De Raad van State wijst er in zijn advies op dat de overheid nu eenmaal de plicht heeft burgers te beschermen. Letterlijk schrijft de hoogste algemeen bestuursrechter, wiens advies vrijwel nooit wordt genegeerd, dat mensen moeten worden beschermd tegen ‘onvrijwillige, overhaaste of onvoldoende geïnformeerde beslissingen over het levenseinde’ en tegen misbruik van een regeling zoals de Voltooid Levenwet. Daarom moet worden voorkomen dat mensen hun leven beëindigen als niet zeker is of zij dat werkelijk willen, niet zeker is of hun doodswens stabiel en coherent is en niet vaststaat of die wens is ingegeven of verband houdt met medische problemen of problemen die mogelijk op te lossen zijn, zoals financiële.
Stigmatiseren
Artsenorganisatie knmg is het daar volmondig mee eens. De wet kan ouderdom stigmatiseren en het onwenselijke signaal geven dat het leven van ouderen minder waardevol is dan dat van jongeren, zegt de KNMG. ‘Dat kan gevoelens van onveiligheid en overbodigheid onder ouderen veroorzaken en versterken. De vrees is ook dat ouderen het gevoel zullen krijgen dat ze zich moeten verantwoorden waarom ze geen gebruik maken van deze wet.’ Minister Ernst Kuipers van Volksgezondheid denkt er ook zo over. ‘Laten we voorkomen dat mensen een doodswens krijgen’,
zegt hij.
Met dit alles is een beeld geschapen van oude mensen die niet de juiste redenen hebben om klaar te zijn met hun leven en daar ook nog eens wisselend over denken. Dat onjuiste beeld is grotendeels te wijten het Perspectief-onderzoek van de Universiteit voor Humanistiek van enkele jaren geleden. De Raad van State baseert er ook zijn advies op.
Onderzoekster Els van Wijngaarden vroeg destijds een groot aantal 55-plussers naar hun doodswens en concludeerde dat de groep die serieus aan levensbeëindiging denkt, heel klein is. Geen wonder, stelde de NVVE toen al, want de doelgroep van de wet Voltooid leven is veel ouder, namelijk vanaf 75 jaar.
Drie wetenschappers wezen er bovendien op dat het een lovenswaardig streven is om de leefsituatie van ouderen te verbeteren, maar dat je tegelijkertijd oog moet hebben voor hun goed doordachte wens om waardig te sterven: ‘Voorkom dat het recht op zelfbeschikking van individuen met een langdurige en weloverwogen doodswens niet serieus wordt genomen’, schreven zij op de wetenschappelijke website Sociale Vraagstukken.
De zorgvuldigheidseisen in het wetsvoorstel Voltooid Leven zijn onvoldoende en het voorstel houdt er ook niet genoeg rekening mee dat de doodswens van oude mensen veranderlijk is. De Raad van State vindt deze bezwaren zo groot dat wordt afgeraden het wetsvoorstel in de huidige vorm aan de Tweede Kamer voor te leggen. Betekent dit einde verhaal voor de Voltooid Levenwet? • Dick Bosscher
