Eddo Hartmann • Kantoor # 2, 2012 - C print op aluminium (75 x 100 cm)
Koen Vermeule • De zachte weg 4, 2004 Foto en gouache (81 x 68,5 cm)
Katja Mater • Parallel Planes 12 nr 4, 2012 - C print (foto) (50 x 40 cm)
Onderzoek naar de kracht van kunst in de palliatieve levensfase
Observeren
Het derde onderzoeksjaar is bedoeld voor het verzamelen en analyseren van de data. ‘Daarbij kijken we niet alleen naar wat de deelnemers is bijgebleven, maar ook naar wat het met hen heeft gedaan. Door ze te observeren. Een goede pedagoog kan zien wat er gebeurt, zonder dat iemand iets zegt. Die informatie is belangrijk voor de laatste fase van het onderzoek, waarin we willen formuleren wat mensen er nu werkelijk aan hebben.’
Lutters kijkt vol vertrouwen uit naar de resultaten. ‘Door op deze manier naar kunst te kijken maak je dingen mee die je anders nooit meemaakt en daarmee doe je kennis op. Over de wereld, over anderen en over jezelf. Zo heeft dat altijd voor mij gewerkt en we weten inmiddels dat het ook voor anderen zo werkt.’ •
Eén kunstwerk
Omdat de reacties op de pilot zo veelbelovend zijn, heeft het consortium Art-Based Learning in Palliative Care nu subsidie gekregen voor een groter onderzoek. ‘In het eerste jaar staat de vraag centraal welke kunstwerken je laat zien en of je daarbij rekening moet houden met de culturele bagage die mensen meenemen of niet. We hebben daar nu nog geen mening over, dat is onderdeel van het onderzoek. Ik weet wél dat mijn methode niet is geworteld in kunstkennis en uit de pilot blijkt dat ook mensen die normaal gesproken niets met kunst hebben, zinvolle ervaringen hebben. Als we weten dat veel deelnemers weinig over kunst weten, wil dat niet zeggen dat we alleen toegankelijke kunst uitkiezen. Het gaat erom dat je weet welke keuzes je maakt en waarom.’
Tijdens het tweede jaar begeleiden de onderzoekers deelnemers in hun proces. ‘Niet als coach, maar participerend, als leading learner. Je wilt niet manipulatief zijn, je wilt mensen juist de ruimte geven voor hun eigen proces. Wel vertellen we de deelnemers één kunstwerk uit te kiezen. Dat vinden ze lastig. Ik maak dan graag de vergelijking met een restaurant. Daar bestel je toch ook niet de volledige kaart? Doe recht aan jezelf en de plek waar je bent. En bestudeer de details van het kunstwerk. Wat wil dat detail zeggen? Laat het spreken.’
Schoonheid
Samen ontwikkelden ze een pilot. Die bestaat eruit dat de deelnemers de tentoonstelling Licht in het Amsterdam umc bezoeken, die speciaal hiervoor is ingericht (de foto’s op deze pagina’s zijn afkomstig uit de tentoonstelling). Daar gaan ze ‘in gesprek’ met een kunstwerk. Het is voor iedereen een waardevolle ervaring. ‘De vraag die in het onderzoek centraal staat, is hoe je een zinvol leven kunt leiden in een ogenschijnlijk uitzichtloze situatie, namelijk als je gezegd is dat je niet meer te genezen bent.’ Lutters benadrukt dat het gaat over de palliatieve en niet enkel de – allerlaatste – terminale fase. De palliatieve fase duurt immers vaak jaren.
‘Sommige mensen krijgen een antwoord op dat wat ze hadden geschreven op hun papiertje, bij anderen ontstaat een totaal ander gesprek. Er kan veel schoonheid worden geboren, ook – of misschien wel juist – in het aangezicht van de dood. Je leeft in een wereld die gelimiteerd lijkt door je sterfelijkheid, door het patiënt-zijn, door medicatie en begrenzing. Maar dan stap je ineens een wereld binnen zonder dat alles, een wereld waarin je misschien helemaal niet doodgaat, een leven waarin je wel je droom najaagt. Alles is mogelijk in kunst. Het gaat om de suspension of disbelief (het willen geloven, ook in wat in de werkelijkheid niet mogelijk is, red.). Zoals Wendy die met Peter Pan het raam uitvliegt. Zij zit ineens echt tussen de zeerovers.’
De pilotdeelnemers gaan vervolgens aan de slag, met een schetsblok of notitieboek. ‘Door te schrijven over wat je ervaart, ontstaat een creatief denkproces. Er volgen associaties en analogieën. De toeschouwer wordt een maker, omdat hij zijn eigen beleving creëert.’
Dit is kort door de bocht het begin van Art-Based Learning, een methode die is ontwikkeld door kunst- en cultuurwetenschapper Jeroen Lutters. De methode blijkt waardevol, óók wanneer mensen te horen hebben gekregen dat genezing niet meer mogelijk is en dus in de palliatieve fase van hun leven verkeren. Hoe waardevol? Dat wordt de komende jaren onderzocht, maar de eerste uitkomsten beloven veel goeds.
Als kind voelde Lutters zich vooral thuis in musea en romans. Later wil hij begrijpen waardoor hij zo wordt geraakt door dingen die veel van zijn leeftijdsgenoten koud laten. En of dat leerbaar is. Daaruit ontstaat zijn methode Art-Based Learning. ‘Een jaar of twee geleden kwamen Sylvia Russel en Hanneke van Laarhoven bij mij op de lijn. Sylvia is kunstenares en psycholoog en Hanneke oncoloog en theoloog. Een waardevolle combinatie. Ze wilden graag samenwerken, omdat zij geloven dat kunst van belang is in de palliatieve levensfase.’
Je schrijft een vraag over iets dat je bezighoudt op een papiertje, iets existentieels of juist triviaals. Dan stop je het weg en betreed je de tentoonstelling. Je kiest één kunstwerk uit, of beter nog, je probeert te ervaren welk kunstwerk jou iets te zeggen heeft. Je kijkt en je luistert.
En dan gebeurt er iets. • Martien Versteegh
Observeren
Het derde onderzoeksjaar is bedoeld voor het verzamelen en analyseren van de data. ‘Daarbij kijken we niet alleen naar wat de deelnemers is bijgebleven, maar ook naar wat het met hen heeft gedaan. Door ze te observeren. Een goede pedagoog kan zien wat er gebeurt, zonder dat iemand iets zegt. Die informatie is belangrijk voor de laatste fase van het onderzoek, waarin we willen formuleren wat mensen er nu werkelijk aan hebben.’
Lutters kijkt vol vertrouwen uit naar de resultaten. ‘Door op deze manier naar kunst te kijken maak je dingen mee die je anders nooit meemaakt en daarmee doe je kennis op. Over de wereld, over anderen en over jezelf. Zo heeft dat altijd voor mij gewerkt en we weten inmiddels dat het ook voor anderen zo werkt.’ •
Eddo Hartmann • Kantoor # 2, 2012 - C print op aluminium (75 x 100 cm)
Katja Mater • Parallel Planes 12 nr 4, 2012 - C print (foto) (50 x 40 cm)
Koen Vermeule • De zachte weg 4, 2004 Foto en gouache (81 x 68,5 cm)
Je schrijft een vraag over iets dat je bezighoudt op een papiertje, iets existentieels of juist triviaals. Dan stop je het weg en betreed je de tentoonstelling. Je kiest één kunstwerk uit, of beter nog, je probeert te ervaren welk kunstwerk jou iets te zeggen heeft. Je kijkt en je luistert.
En dan gebeurt er iets. • Martien Versteegh
Eén kunstwerk
Omdat de reacties op de pilot zo veelbelovend zijn, heeft het consortium Art-Based Learning in Palliative Care nu subsidie gekregen voor een groter onderzoek. ‘In het eerste jaar staat de vraag centraal welke kunstwerken je laat zien en of je daarbij rekening moet houden met de culturele bagage die mensen meenemen of niet. We hebben daar nu nog geen mening over, dat is onderdeel van het onderzoek. Ik weet wél dat mijn methode niet is geworteld in kunstkennis en uit de pilot blijkt dat ook mensen die normaal gesproken niets met kunst hebben, zinvolle ervaringen hebben. Als we weten dat veel deelnemers weinig over kunst weten, wil dat niet zeggen dat we alleen toegankelijke kunst uitkiezen. Het gaat erom dat je weet welke keuzes je maakt en waarom.’
Tijdens het tweede jaar begeleiden de onderzoekers deelnemers in hun proces. ‘Niet als coach, maar participerend, als leading learner. Je wilt niet manipulatief zijn, je wilt mensen juist de ruimte geven voor hun eigen proces. Wel vertellen we de deelnemers één kunstwerk uit te kiezen. Dat vinden ze lastig. Ik maak dan graag de vergelijking met een restaurant. Daar bestel je toch ook niet de volledige kaart? Doe recht aan jezelf en de plek waar je bent. En bestudeer de details van het kunstwerk. Wat wil dat detail zeggen? Laat het spreken.’
Schoonheid
Samen ontwikkelden ze een pilot. Die bestaat eruit dat de deelnemers de tentoonstelling Licht in het Amsterdam umc bezoeken, die speciaal hiervoor is ingericht (de foto’s op deze pagina’s zijn afkomstig uit de tentoonstelling). Daar gaan ze ‘in gesprek’ met een kunstwerk. Het is voor iedereen een waardevolle ervaring. ‘De vraag die in het onderzoek centraal staat, is hoe je een zinvol leven kunt leiden in een ogenschijnlijk uitzichtloze situatie, namelijk als je gezegd is dat je niet meer te genezen bent.’ Lutters benadrukt dat het gaat over de palliatieve en niet enkel de – allerlaatste – terminale fase. De palliatieve fase duurt immers vaak jaren.
‘Sommige mensen krijgen een antwoord op dat wat ze hadden geschreven op hun papiertje, bij anderen ontstaat een totaal ander gesprek. Er kan veel schoonheid worden geboren, ook – of misschien wel juist – in het aangezicht van de dood. Je leeft in een wereld die gelimiteerd lijkt door je sterfelijkheid, door het patiënt-zijn, door medicatie en begrenzing. Maar dan stap je ineens een wereld binnen zonder dat alles, een wereld waarin je misschien helemaal niet doodgaat, een leven waarin je wel je droom najaagt. Alles is mogelijk in kunst. Het gaat om de suspension of disbelief (het willen geloven, ook in wat in de werkelijkheid niet mogelijk is, red.). Zoals Wendy die met Peter Pan het raam uitvliegt. Zij zit ineens echt tussen de zeerovers.’
De pilotdeelnemers gaan vervolgens aan de slag, met een schetsblok of notitieboek. ‘Door te schrijven over wat je ervaart, ontstaat een creatief denkproces. Er volgen associaties en analogieën. De toeschouwer wordt een maker, omdat hij zijn eigen beleving creëert.’
Onderzoek naar de kracht van kunst in de palliatieve levensfase
Dit is kort door de bocht het begin van Art-Based Learning, een methode die is ontwikkeld door kunst- en cultuurwetenschapper Jeroen Lutters. De methode blijkt waardevol, óók wanneer mensen te horen hebben gekregen dat genezing niet meer mogelijk is en dus in de palliatieve fase van hun leven verkeren. Hoe waardevol? Dat wordt de komende jaren onderzocht, maar de eerste uitkomsten beloven veel goeds.
Als kind voelde Lutters zich vooral thuis in musea en romans. Later wil hij begrijpen waardoor hij zo wordt geraakt door dingen die veel van zijn leeftijdsgenoten koud laten. En of dat leerbaar is. Daaruit ontstaat zijn methode Art-Based Learning. ‘Een jaar of twee geleden kwamen Sylvia Russel en Hanneke van Laarhoven bij mij op de lijn. Sylvia is kunstenares en psycholoog en Hanneke oncoloog en theoloog. Een waardevolle combinatie. Ze wilden graag samenwerken, omdat zij geloven dat kunst van belang is in de palliatieve levensfase.’