Wilt u weten wat u heeft?

Mustafa Bulut
De Arbeiderspers  

In de woonkamer van haar ouderlijk huis stond een foto van haar vader. Zijn zelfgekozen overlijden en het verlies van haar doodgeboren broertje
- eerder dat jaar - was altijd een donkere schaduw die boven het gezin van journalist Teus Lebbing hing. Benoemd werden de tragische gebeurtenissen verder niet. En net als haar moeder zweeg Teus vanuit schaamte er lang over. Tot het niet meer ging. Want alles wat niet besproken wordt, gaat volgens haar onder de huid zitten. 

In Schaamte - over de eenzaamheid en het zwijgen achter de voordeur deelt ze haar eigen verhaal, onderzoekt ze de impact van dat zwijgen en gaat ze in gesprek met onder anderen oud-psychiater Bram Bakker, traumapsycholoog Stephanie Goossens, levenseindebegeleider Leonie Vogels en oud-schaatser Mark Tuitert. Over de geheimen in hun families, de schaamte die daarbij hoort en de neiging om te vluchten voor pijnlijke gevoelens.

Mooi beschrijft Teus hoe façades vaak wegvallen als iemand geconfronteerd wordt met een naderende dood. Dat is iets wat ze ook merkt tijdens de interviews die ze de laatste jaren voor Relevant doet. Mensen durven haar echt toe te laten in die gesprekken. Andersom is dat soms ingewikkeld, maar het is iets wat Teus tijdens het schrijven van dit boek steeds vaker durft.

Bijvoorbeeld bij haar oom in Australië, die wel praat over zijn broer. De naam van Teus’ vader duikt zomaar in gesprekken op en ze blijkt op hem te lijken. Die openheid vindt ze heerlijk én onwennig, want na jarenlang zwijgen ontstaat daardoor een radicaal andere kijk op haar vader. Hij is veel meer dan zijn zelfgekozen dood. Langzaam leert ze hem steeds iets beter kennen. 

Schaamte laat zien hoe beklemmend zwijgen vaak is en is een pleidooi om maskers te laten zakken en met elkaar in gesprek te gaan. Juist als het moeilijk wordt. •

Schaamte

Teus Lebbing
Uitgeverij Lucht

Nog één avontuur. Daar droomt Lissa van. Ze is opgegeven door de artsen en de keuze voor euthanasie is gemaakt. Er resten haar nu 27 dagen. Terwijl haar familie de minuten en uren telt en het liefst non-stop bij haar is, richt Lissa haar blik naar buiten. 

Ze gooit een muntje op straat. Als de schuchtere voorbijganger Ellen de munt oppakt, is het spel begonnen. Zij moet van Lissa het muntje ruilen voor iets beters, zoals in het aloude appel-en-ei-spel. Waar gaat dat eindigen? 

Waar 27 dagen leven een jeugdroman is over veel te vroeg sterven en de keuze voor euthanasie, wordt het nergens een droevig boek. Dat komt vooral door het heerlijk opgewekte personage Lissa. Ze voelt echt wel momenten van verdriet, maar wil niet alleen maar bezig zijn met afscheidnemen. Terwijl haar ouders en tante in een groef lijken te zitten van zorgen, wachten en diepe pijn, blijft het aangekondigde einde van haar leven voor Ellen grotendeels verborgen. Hun vriendschap draait om het avontuur dat steeds iets groter wordt en waar Lissa vanuit haar bed van meegeniet.

Maren Stoffels schreef het boek met haar goede vriendin Laura in gedachten, die een aantal jaar geleden na een ziekbed overleed. Hoewel de naderende dood een rode draad is, gaat Nog 27 dagen leven veel meer over levenslust en vriendschap. Over de noodzaak om elkaar te blijven zien als mensen en zeker niet te vroeg afscheid te nemen. Zinderend opgeschreven zodat je het bijna in één ademteug uitleest. •

Nog 27 dagen leven

Maren Stoffels
Leopold 

Het levenseinde moet een belangrijker onderdeel van het leven worden, vond huisarts Mirjam Willemsen. Zelf kreeg ze in februari 2019 de diagnose longkanker. Zij overleed afgelopen oktober. 

Vlak daarvoor verscheen haar boek Het laatste hoofdstuk. Hiermee wilde ze een breed en maatschappelijk gesprek over het levenseinde openen. Ze schrijft over mensen die ongeneeslijk ziek zijn en die zij als huisarts begeleidt. Het zijn hun verhalen, maar op de achtergrond laat Willemsen af en toe persoonlijke elementen doorschemeren. Want de keuzes waar haar patiënten voor staan, zullen ook bij haar gaan spelen.

Met veel gevoel schrijft ze over de patiënten die ze ontmoet en de zware beslissingen die soms genomen moeten worden over behandelingen, euthanasie of palliatieve sedatie. Indrukwekkend is bijvoorbeeld het verhaal van Ans. Ze heeft in eerste instantie weinig vertrouwen in Mirjam, want haar oude huisarts deed haar ernstige buikklachten altijd af als psychisch. Een nogal grove inschattingsfout, want Ans blijkt een uitgezaaide niertumor te hebben. 

De prognose is slecht en haar angststoornis maakt het ingewikkelder. Ze is bang en boos, omdat ze het onterecht vindt dat ze ondanks haar gezonde leefstijl ziek is geworden. Haar weg naar het einde is een worsteling en praten over de dood wil ze niet. Hoe pijnlijk ook, Mirjam Willemsen schrijft dat prachtig en respectvol op. Zonder oordeel, al zullen veel lezers concluderen dat het voor Ans uiteindelijk ook fijner was geweest als ze wel het gesprek over haar aankomende dood had durven voeren. •

Het laatste hoofdstuk

Mirjam Willemsen 
Volt

Wat als je plotseling je beste vriendin verliest? Zittend op het kerkhof verlangt Elk hartstochtelijk terug naar het Ervoor. Naar de periode voor het feest. Voordat alles gebeurde. Ze praat erover met Mab, maar bestaat haar beste vriendin eigenlijk nog wel? Niemand lijkt haar te zien. Bestaat Mab alleen in haar hoofd? 

Wij, ervoor en erna gaat over vriendschap, een onverwachte dood en doorleven na een groot verlies. Een pijnlijk en beklemmend verhaal, door Jenny Valentine meeslepend opgeschreven. Vanaf de eerste pagina sleurt ze je de mysterieuze wereld van Mab en Elk in. Wat is er gebeurd op die avond waarop alles misging? In deze intense young adult-roman wordt een loodzwaar thema verpakt in een spannend en zelfs vaak geestig verhaal. Met een onverwachte ontknoping die diep ontroert. •

Wij, ervoor en erna

Jenny Valentine
Luitingh-Sijthoff

Rianne van der Molen

De titel is treffend gevonden. Want waar de meeste Nederlanders wel willen weten welke ziekte ze precies hebben en wat dat betekent, is dat in sommige andere culturen niet zo. Soms willen mensen zelf niet weten wat ze hebben, soms besluiten hun familieleden dat voor ze. 

Mustafa Bulut is Turks van origine en (islamitisch) geestelijk verzorger in twee ziekenhuizen. Naast zijn werk in het ziekenhuis geeft hij cursussen aan zorgverleners, waarin hij hun helpt om te gaan met de verschillen in opvattingen over leven en dood. 

Dit boek is vooral bedoeld voor mensen die in een ziekenhuis werken. Bulut beschrijft casussen waarin culturele verschillen een rol spelen en geeft adviezen. Vooral rondom het levenseinde zijn er grote contrasten tussen de denkwijzen van mensen. Veel gelovigen vinden dat leven en dood de wil van God is. Euthanasie is dan geen optie, maar ook palliatieve sedatie kan een spannend onderwerp zijn.

Wat hem betreft moeten mensen in de zorg vaker de dialoog voeren en zich bewust zijn van culturele verschillen. Wanneer je ziet dat bepaalde keuzes ingegeven zijn door oude tradities of geloof, helpt het om daar begrip voor te krijgen. Dat zorgt voor verbinding, denkt Bulut. Hoewel het boek niet geschreven is voor mensen buiten de zorg, kun je er als gewone lezer wel degelijk lessen uit halen. Hij ziet dat we elkaar te weinig vertrouwen en de neiging hebben om de deuren dicht te doen voor mensen die niet op ons lijken. Hij pleit ervoor om vaker met elkaar te praten, ook bijvoorbeeld in de wachtkamer. Dat soort contactmomenten zorgt voor verbinding en dat is hoognodig in een tijd waarin de polarisatie alleen maar lijkt toe te nemen. •