De toch al heftige discussie binnen de psychiatrie over euthanasie bij psychisch lijden is opgelaaid na een pleidooi van psychiater Esther van Fenema om per direct te stoppen met de levensbeëindiging van mensen onder de 30 jaar. In Medisch Contact van maart schreef zij dat er eerst heldere richtlijnen en wetenschappelijke onderbouwing moeten komen.
Actrice Petra Laseur is in de nacht van 11 op 12 april overleden. Zij speelde in tal van films en theaterproducties en was voor het laatst op toneel te zien in de musical Soldaat van Oranje. Begin 2024 hoorde zij dat ze darmkanker had. In een interview met Relevant in september 2024 vertelde Laseur dat ze al tijdens het slechtnieuwsgesprek met de dokter wist dat ze zich niet zou laten behandelen. Petra Laseur is 85 jaar geworden. •
PETRA LASEUR OVERLEDEN
Volgens Van Fenema ‘kan de regering niet blijven wegkijken en de verantwoordelijkheid volledig afschuiven naar de beroepsgroep, die zich al in een ethisch en juridisch grijs gebied bevindt’. Zij vindt dat het tijd is dat de overheid haar rol als beschermer van kwetsbare burgers serieus neemt. Euthanasie bij mensen onder de 30 jaar zou volgens Van Fenema per direct on hold moeten worden gezet. ‘We kunnen ons geen jongeren veroorloven die verloren gaan door een slecht doordachte en onvoldoende gereguleerde praktijk.’
De beroepsgroep is al lange tijd verdeeld als het gaat om euthanasie bij psychisch lijden en zeker als het jonge mensen betreft. Volgens veel psychiaters behoort de doodswens bij het ziektebeeld en is het jonge brein nog onvoldoende volgroeid om zulke onomkeerbare beslissingen te nemen. Anderen menen dat het euthanasieverzoek van mensen die psychisch lijden daarmee niet serieus wordt genomen. Vorig jaar stapten veertien artsen naar het Openbaar Ministerie na de euthanasie van een 17-jarig meisje door psychiater Menno Oosterhoff. Het OM besloot geen actie te ondernemen, maar de tweespalt in de beroepsgroep was compleet.
In de discussie over het pleidooi van Van Fenema schrijft Oosterhoff: ‘Zeker wekelijks word ik benaderd door jonge wanhopige mensen die ondraaglijk lijden en al een jarenlange behandelgeschiedenis hebben. Op basis van een kort contact kan ik niet beoordelen of ze wilsbekwaam zijn inzake hun euthanasiewens, maar vaak is er weinig redenen daaraan te twijfelen. Ze kunnen vaak nergens terecht. De wachtlijst bij Expertisecentrum Euthanasie (EE) kan tot jaren oplopen en het is ook niet gemakkelijk daar binnen te komen. Om nu te pleiten voor een onmiddellijke on hold gaat volledig voorbij aan het leed wat dat teweeg zou brengen, inclusief de mogelijkheid van suïcide. Euthanasie verlenen bij psychische aandoeningen gaat zeker gepaard met meer onzekerheden dan bij lichamelijke aandoeningen. Maar dat geldt ook voor géén euthanasie verlenen. Ook dat heeft grote gevolgen.’
ENQUÊTE
Dit voorjaar hield de beroepsvereniging NVvP een enquête om binnen de beroepsgroep het draagvlak voor euthanasie bij jongeren met psychisch lijden te peilen. 850 psychiaters deden eraan mee, 20 procent van het ledenbestand. De uitkomst van de enquête deelt de NVvP niet in het openbaar. De beroepsvereniging wil de uitkomst benutten voor ‘interne visievorming’, voor ‘verdere dialoog binnen de beroepsgroep’ en voor eigen euthanasiebeleid, maar de uitkomst is niet bepalend voor richtlijnontwikkeling.
De NVvP zelf stelt zich tot dusver op het standpunt dat de beoordeling van uitzichtloosheid ‘sterk persoonsgebonden en individueel bepaald’ is. Dat betekent dat er op dit specifieke punt geen algemeen advies geldt, maar dat er per individu kan worden beslist. Overigens beperkt het debat zich niet tot psychiaters; in de discussies over de column van Van Fenema in Medisch Contact mengden zich ook andere specialisten en huisartsen.
Het aantal euthanasieverzoeken onder jonge mensen stijgt al enkele jaren. In oktober vorig jaar pleitte het toenmalige NSC-Kamerlid Rosanne Hertzberger voor nader onderzoek. Dat deed zij op basis van een bericht van de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE) waaruit bleek dat in 2023 in totaal 22 mensen onder de 30 jaar euthanasie kregen wegens psychisch lijden, ten opzichte van 5 in het jaar 2020. Eerder dit jaar antwoordde staatssecretaris Karremans van VWS echter dat het medisch oordeel over uitzichtloosheid het enige richtsnoer zou moeten zijn en dat het aan de beroepsgroep is om te bepalen of verder onderzoek nodig is.
UITZONDERLIJK
Eerder dit jaar werd vastgesteld dat weliswaar meer jonge hulpvragers met psychisch lijden een euthanasieverzoek indienen bij EE, maar dat het uitzonderlijk blijft dat zo’n verzoek wordt ingewilligd: slechts 3 procent wordt gehonoreerd. EE en 113 Zelfmoordpreventie deden hiervoor gezamenlijk onderzoek. In totaal werden 397 euthanasieverzoeken van jongeren tot 24 jaar vanwege psychisch lijden in de periode 2012-2021 bij EE onderzocht. Twaalf jongeren kregen in deze periode euthanasie; dat komt neer op 3 procent van het totaal. 47 procent van de aanvragen werd ingetrokken en 45 procent afgewezen omdat niet aan de criteria werd voldaan. Zeventien aanvragers overleden door zelfdoding.
‘De euthanasiewet waarborgt uiterste behoedzaamheid bij hulpvragers met psychisch lijden’, zegt EE-bestuurder Sonja Kersten op de website van het centrum. ‘Euthanasie bij jonge hulpvragers is uitzonderlijk. Het zijn complexe en intensieve trajecten, waarbij het lukt om verreweg de meeste mensen aan deze kant van het leven te houden. Veel jonge hulpvragers trekken hun verzoek terug en dit gebeurt regelmatig na een of meer gesprekken met onze zorgverleners.’
Onderzoekster Lizanne Schweren van 113 vermoedt dat kunnen praten over een doodswens vaak weer kracht geeft om het leven aan te kunnen. ‘Jonge mensen met een persisterende doodswens hebben behoefte om hun doodswens te bespreken. De aanmeldingen bij Expertisecentrum Euthanasie maken een probleem zichtbaar: veel jonge hulpvragers kunnen nergens anders terecht.’
JONGE VROUWEN
Het onderzoek laat ook zien dat het meestal jonge vrouwen zijn die een euthanasieverzoek doen: in driekwart van de gevallen. Vermoed wordt dat dit komt doordat zij makkelijker over psychische problemen praten dan mannen. De jonge vrouwen die een verzoek indienen, hebben vaak een lange geschiedenis in de jeugdzorg en ggz en deden meestal meerdere zelfdodingspogingen.
Schweren pleit voor meer onderzoek naar hoe euthanasieverzoeken zich verhouden tot zelfdodingen. Het vermoeden is dat bij een euthanasieverzoek meestal sprake is van een weloverwogen aanvraag, terwijl zelfdodingen vaker impulsief ingegeven zijn. Schweren: ‘Over verschillende soorten doodswensen en hoe die samengaan of juist niet is nog heel weinig bekend. Daarom is het heel belangrijk om elke doodswens serieus te nemen.’•
Dick Bosscher
Debat laait op na pleidooi voor stop op euthanasie bij jongeren onder 30
Actrice Petra Laseur is in de nacht van 11 op 12 april overleden. Zij speelde in tal van films en theaterproducties en was voor het laatst op toneel te zien in de musical Soldaat van Oranje. Begin 2024 hoorde zij dat ze darmkanker had. In een interview met Relevant in september 2024 vertelde Laseur dat ze al tijdens het slechtnieuwsgesprek met de dokter wist dat ze zich niet zou laten behandelen. Petra Laseur is 85 jaar geworden. •
PETRA LASEUR OVERLEDEN
De toch al heftige discussie binnen de psychiatrie over euthanasie bij psychisch lijden is opgelaaid na een pleidooi van psychiater Esther van Fenema om per direct te stoppen met de levensbeëindiging van mensen onder de 30 jaar. In Medisch Contact van maart schreef zij dat er eerst heldere richtlijnen en wetenschappelijke onderbouwing moeten komen.
Volgens Van Fenema ‘kan de regering niet blijven wegkijken en de verantwoordelijkheid volledig afschuiven naar de beroepsgroep, die zich al in een ethisch en juridisch grijs gebied bevindt’. Zij vindt dat het tijd is dat de overheid haar rol als beschermer van kwetsbare burgers serieus neemt. Euthanasie bij mensen onder de 30 jaar zou volgens Van Fenema per direct on hold moeten worden gezet. ‘We kunnen ons geen jongeren veroorloven die verloren gaan door een slecht doordachte en onvoldoende gereguleerde praktijk.’
De beroepsgroep is al lange tijd verdeeld als het gaat om euthanasie bij psychisch lijden en zeker als het jonge mensen betreft. Volgens veel psychiaters behoort de doodswens bij het ziektebeeld en is het jonge brein nog onvoldoende volgroeid om zulke onomkeerbare beslissingen te nemen. Anderen menen dat het euthanasieverzoek van mensen die psychisch lijden daarmee niet serieus wordt genomen. Vorig jaar stapten veertien artsen naar het Openbaar Ministerie na de euthanasie van een 17-jarig meisje door psychiater Menno Oosterhoff. Het OM besloot geen actie te ondernemen, maar de tweespalt in de beroepsgroep was compleet.
In de discussie over het pleidooi van Van Fenema schrijft Oosterhoff: ‘Zeker wekelijks word ik benaderd door jonge wanhopige mensen die ondraaglijk lijden en al een jarenlange behandelgeschiedenis hebben. Op basis van een kort contact kan ik niet beoordelen of ze wilsbekwaam zijn inzake hun euthanasiewens, maar vaak is er weinig redenen daaraan te twijfelen. Ze kunnen vaak nergens terecht. De wachtlijst bij Expertisecentrum Euthanasie (EE) kan tot jaren oplopen en het is ook niet gemakkelijk daar binnen te komen. Om nu te pleiten voor een onmiddellijke on hold gaat volledig voorbij aan het leed wat dat teweeg zou brengen, inclusief de mogelijkheid van suïcide. Euthanasie verlenen bij psychische aandoeningen gaat zeker gepaard met meer onzekerheden dan bij lichamelijke aandoeningen. Maar dat geldt ook voor géén euthanasie verlenen. Ook dat heeft grote gevolgen.’
ENQUÊTE
Dit voorjaar hield de beroepsvereniging NVvP een enquête om binnen de beroepsgroep het draagvlak voor euthanasie bij jongeren met psychisch lijden te peilen. 850 psychiaters deden eraan mee, 20 procent van het ledenbestand. De uitkomst van de enquête deelt de NVvP niet in het openbaar. De beroepsvereniging wil de uitkomst benutten voor ‘interne visievorming’, voor ‘verdere dialoog binnen de beroepsgroep’ en voor eigen euthanasiebeleid, maar de uitkomst is niet bepalend voor richtlijnontwikkeling.
De NVvP zelf stelt zich tot dusver op het standpunt dat de beoordeling van uitzichtloosheid ‘sterk persoonsgebonden en individueel bepaald’ is. Dat betekent dat er op dit specifieke punt geen algemeen advies geldt, maar dat er per individu kan worden beslist. Overigens beperkt het debat zich niet tot psychiaters; in de discussies over de column van Van Fenema in Medisch Contact mengden zich ook andere specialisten en huisartsen.
Het aantal euthanasieverzoeken onder jonge mensen stijgt al enkele jaren. In oktober vorig jaar pleitte het toenmalige NSC-Kamerlid Rosanne Hertzberger voor nader onderzoek. Dat deed zij op basis van een bericht van de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE) waaruit bleek dat in 2023 in totaal 22 mensen onder de 30 jaar euthanasie kregen wegens psychisch lijden, ten opzichte van 5 in het jaar 2020. Eerder dit jaar antwoordde staatssecretaris Karremans van VWS echter dat het medisch oordeel over uitzichtloosheid het enige richtsnoer zou moeten zijn en dat het aan de beroepsgroep is om te bepalen of verder onderzoek nodig is.
UITZONDERLIJK
Eerder dit jaar werd vastgesteld dat weliswaar meer jonge hulpvragers met psychisch lijden een euthanasieverzoek indienen bij EE, maar dat het uitzonderlijk blijft dat zo’n verzoek wordt ingewilligd: slechts 3 procent wordt gehonoreerd. EE en 113 Zelfmoordpreventie deden hiervoor gezamenlijk onderzoek. In totaal werden 397 euthanasieverzoeken van jongeren tot 24 jaar vanwege psychisch lijden in de periode 2012-2021 bij EE onderzocht. Twaalf jongeren kregen in deze periode euthanasie; dat komt neer op 3 procent van het totaal. 47 procent van de aanvragen werd ingetrokken en 45 procent afgewezen omdat niet aan de criteria werd voldaan. Zeventien aanvragers overleden door zelfdoding.
‘De euthanasiewet waarborgt uiterste behoedzaamheid bij hulpvragers met psychisch lijden’, zegt EE-bestuurder Sonja Kersten op de website van het centrum. ‘Euthanasie bij jonge hulpvragers is uitzonderlijk. Het zijn complexe en intensieve trajecten, waarbij het lukt om verreweg de meeste mensen aan deze kant van het leven te houden. Veel jonge hulpvragers trekken hun verzoek terug en dit gebeurt regelmatig na een of meer gesprekken met onze zorgverleners.’
Onderzoekster Lizanne Schweren van 113 vermoedt dat kunnen praten over een doodswens vaak weer kracht geeft om het leven aan te kunnen. ‘Jonge mensen met een persisterende doodswens hebben behoefte om hun doodswens te bespreken. De aanmeldingen bij Expertisecentrum Euthanasie maken een probleem zichtbaar: veel jonge hulpvragers kunnen nergens anders terecht.’
JONGE VROUWEN
Het onderzoek laat ook zien dat het meestal jonge vrouwen zijn die een euthanasieverzoek doen: in driekwart van de gevallen. Vermoed wordt dat dit komt doordat zij makkelijker over psychische problemen praten dan mannen. De jonge vrouwen die een verzoek indienen, hebben vaak een lange geschiedenis in de jeugdzorg en ggz en deden meestal meerdere zelfdodingspogingen.
Schweren pleit voor meer onderzoek naar hoe euthanasieverzoeken zich verhouden tot zelfdodingen. Het vermoeden is dat bij een euthanasieverzoek meestal sprake is van een weloverwogen aanvraag, terwijl zelfdodingen vaker impulsief ingegeven zijn. Schweren: ‘Over verschillende soorten doodswensen en hoe die samengaan of juist niet is nog heel weinig bekend. Daarom is het heel belangrijk om elke doodswens serieus te nemen.’•
Dick Bosscher
Debat laait op na pleidooi voor stop op euthanasie bij jongeren onder 30