Als jong meisje ontwikkelde Hanneke een obsessieve-compulsieve stoornis (OCD). Dat drukte een enorm stempel op het gezin waar ze opgroeide. Als het bedtijd was, zat haar moeder met een notitieblok op schoot met een lange lijst dingen die ze moesten afvinken voor Hanneke kon gaan slapen: gordijnen dicht, weer open en weer dicht, onder het bed kijken. De lijst werd steeds langer. De huisarts meende daar wel iets voor te hebben: een antidepressivum. Dat dat middel niet geschikt was om aan kinderen te geven en dat zulk medicijn­gebruik voortdurend gemonitord moest worden met de bedoeling het zo snel mogelijk weer af te bouwen, was toen nog niet bekend. Hij schreef de pillen voor en Hanneke knapte op. Waarom zou je sleutelen aan iets wat goed gaat, moet de gedachte zijn geweest. 

Freek leerde Hanneke jaren later kennen bij een toneelvereniging. ‘Ze wilde graag naar de Toneelacademie en spelen bij een amateurvereniging vond ze leuk. Het paste goed bij haar creatieve brein. Ze was een licht in de kamer, een sprankelende vrouw. Ze had bovendien nergens gêne voor.’ Ze was begin 20. Toen haar vader overleed, kwam dat hard bij haar binnen. Ze verdween een tijd uit beeld. Toch kwam ze weer terug bij de toneelvereniging, al was ze afgewezen bij de Toneelacademie. Ze studeerde inmiddels sociaalpedagogische hulpverlening in Nijmegen en woonde weer bij haar moeder zodat die niet alleen was. 

Freek kreeg een relatie met de zeventien jaar jongere Hanneke. Hij had al drie kinderen uit een eerder huwelijk, maar gunde het Hanneke moeder te worden. ‘Toen dat ter sprake kwam, gaf ze aan vreselijk graag kinderen te willen, maar op dat moment nog niet. Ze moest eerst van haar medicijn af.’ Daartoe zal ze uiteindelijk vier pogingen ondernemen. Freek en zijn zus Marga, die tijdens het interview naast hem zit, herinneren zich nog goed wat een drama het elke keer was. ‘We trouwden toen ze 30 was en dat leek haar een goed moment om dat voor het eerst te proberen. Het was verschrikkelijk. Ze kreeg vreselijke angstaanvallen en begon ’s nachts enorm te zweten.’ Na elke poging om van de medicijnen af te komen, ging het slechter met haar en kwamen er bovendien weer andere medicijnen bij.  

MOEILIJKER

In kleine stappen zag Freek zijn vrouw steeds verder verschrompelen. ‘Hanneke zong in bands, werkte als trainings-actrice, haalde veel voldoening uit haar werk met jongeren die het moeilijk hadden. Samen gingen we veel op reis, onder meer naar Afrika om kraamdozen naar een kliniek te brengen. Hanneke nam het altijd op voor de zwakkeren.’ Maar ieder jaar werd het moeilijker. Hobby’s vielen af, werken ging op een gegeven moment niet meer, tot ze eigenlijk voornamelijk nog in bed lag en de buitenwereld niet meer wilde horen en zien. ‘Ze voelde niets meer en dat vond ze verschrikkelijk. Hanneke was altijd een heel gevoelige vrouw geweest; zo kende ze zichzelf en zo kende ik haar ook.’ 

Alles probeerden ze, in het reguliere én het alternatieve circuit. Freek vertelt dat de laatste strohalm neurofeedback was. ‘De therapeut zei binnen tien sessies meestal resultaat te bereiken. Na de tiende afspraak hadden Hanneke en ik niet het gevoel dat er iets was veranderd, de therapeut deelde die mening niet. Na 29 afspraken kwam Hanneke thuis en zag ik aan haar gezicht dat het klaar was. Het had niets gedaan.’ Toen besloot ze haar psychiater om euthanasie te vragen. Die wilde niet meewerken. Ze zag nog behandelmogelijkheden. Maar Hanneke wilde en kón niet meer. 

Dat Freek haar begreep en besloot te helpen met het zoeken naar een humane uitweg, was een enorme opluchting voor haar. Ook met Marga kon Hanneke het over haar doodswens hebben. Marga heeft zelf altijd in de zorg gewerkt, onder meer in de psychiatrie. ‘We hadden het twee jaar eerder al over het stoppen met eten en drinken gehad. Ze had me gevraagd of ik haar daarbij zou willen helpen.’ Dat wilde Marga met alle liefde doen, maar ze vertelde Hanneke ook hoe zwaar dat traject zou zijn voor een jonge, fysiek sterke vrouw. Marga weet waarover ze het heeft, want ze had het al eerder meegemaakt. Freek en Hanneke besloten dus alle mogelijkheden te onderzoeken. Middel X zou misschien een optie zijn, maar het lukte Freek niet daar aan te komen. Uiteindelijk kwam Hanneke tot het besluit dat stoppen met eten en drinken voor haar de enige weg was. 

Dat was het moment dat Freek aan Hannekes moeder Marian moest vertellen dat haar dochter echt niet meer verder wilde leven. Hij vroeg haar een week in huis te komen om voor haar dochter te zorgen. Natuurlijk wist ze dat het ontzettend slecht ging met Hanneke. Ze kwam namelijk elke dag op bezoek. Maar binnen laten komen dat het Hanneke echt menens was, was een ander verhaal. Freek zou naar Frankrijk gaan, om op te laden. ‘Ik viel bijna om. Daar was geen woord van gelogen.’ Toen hij terugkwam, stond Marian hem op te wachten en zei: ‘Nou snap ik het.’ 

‘En toen wilde Hanneke meteen diezelfde dag beginnen. Dat kon natuurlijk niet.’ Ze namen contact op met de huisarts, die beloofde haar bij te zullen staan. Marga: ‘Ze liet weten dat palliatieve sedatie een mogelijkheid zou zijn op het einde, maar dat Hanneke de eerste tachtig procent echt op eigen kracht zou moeten doen. De arts moet namelijk zeker weten dat iemand het besluit echt zelf doorzet.’ Dat werd een hele uitdaging. Ze wilde iedere dag douchen en vermoedelijk kreeg ze op die manier water binnen, want het proces duurde veel langer dan verwacht. Marga: ‘Dan vroeg ze om het pompje voor de sedatie, terwijl ze soms meerdere malen per dag zelf de trap op- en afliep. Talloze keren moesten wij haar uitleggen dat sedatie pas in beeld kon komen als haar lichaam bijna op was. Ze bleef erom smeken, soms zelfs meerdere malen per dag. Elke keer vroegen we haar of ze dit pad echt wilde lopen en elke keer liet ze er geen twijfel over bestaan dat ze rust wilde. Dat herhaalde ze bijna als een soort mantra. Maar het lijden was zo groot, dat ze soms bijna smeekte om de sedatie. Het was slopend voor iedereen.’ 

SLAAPMIDDEL

De huisarts besloot contact op te nemen met het Regionaal Palliatief Team Nijmegen. Dat adviseerde Hanneke elke avond om zeven uur een pomp met slaapmiddel te geven. Freek moest die pomp ’s ochtends om zeven uur weer uitzetten. Het idee was dat ze uitgeput was van het proces en niet helder kon nadenken. Hanneke reageerde helemaal niet op die medicijnen. Marga: ‘Ze was waarschijnlijk door jarenlang gebruik van hoge doseringen benzodiazepinen resistent tegen al die middelen. Ik heb toen geopperd morfine te proberen, tijdens ons overleg met de huisarts die bijna dagelijks kwam. De morfine bleek aan te slaan tot ieders opluchting. Al was het ook dubbel. Het definitieve afscheid kwam ineens heel dichtbij.

Freek, Marga en Marian lieten Hanneke daarna geen moment alleen. Ze kregen het advies haar niet aldoor aan te raken en tegen haar te praten. Dus zaten ze om de beurt in stilte naast haar bed. Dat was het moment waarop Hanneke eindelijk wegzakte in een diepe slaap. Freek wilde graag een geurkaars voor haar kopen en besloot daarna wat in de tuin te werken. Marga was op dat moment bij Hanneke. ‘Ik liet haar twee minuten alleen om beneden een schaar te halen en toen ik weer boven kwam, zag ik dat ze rustig was gegaan.’ Bij het zien van Hanneke moest hij een impuls om te reanimeren onderdrukken. ‘Wat ik voelde was zó dubbel. Dit was wat ze wilde, maar ik was mijn partner kwijt.’ 

Freek is zichtbaar geëmotioneerd. ‘Het is oneerlijk dat er verschil gemaakt wordt tussen somatische en mentale ziektes. Ik had haar zó een humanere dood gegund; dit is zo onmenselijk zwaar geweest voor Han. Ik begrijp dat er mensen zijn die geen euthanasie willen verlenen. Maar die psychiater kende Hanneke als geen ander. Ze heeft haar acht jaar behandeld. Ze had in ieder geval kunnen besluiten Hanneke te helpen in haar zoektocht naar een humaan einde.’ 

Marga knikt instemmend: ‘Een patiënt helpen kan ook betekenen dat je die helpt met sterven.’ Freek ziet het als zijn taak Hannekes verhaal te delen. ‘Ze voelde zich niet gezien en niet gehoord. Dat is zó eenzaam. En veel mensen voor wie dat geldt, zoeken een uitweg op andere verschrikkelijke manieren. Ik heb Hanneke moeten smeken niet het huis uit te sluipen om voor een trein te springen. Het waren vijf helse weken, maar dát was nog erger geweest. Nu hebben we haar in ieder geval in liefde kunnen laten gaan en een prachtig afscheid voor haar kunnen regelen.’ •