Renée Mantel maakte korte film over het verlies van haar vader

FOTO'S: CAREL VAN HEES

HONDERDEN BRIEVEN

Op TikTok deelt Renée van alles om andere jongeren te helpen in hun rouwproces. Zelf praat ze er veel over met anderen en ook het van zich afschrijven helpt. Vlak na de diagnose kreeg Renée een notitieboekje van haar moeder. In de jaren die volgden, schreef ze honderden brieven aan haar vader. ‘Hij leefde nog, maar ik kon niet meer met hem praten. Brieven schrijven was voor mij een manier om toch gesprekken met hem te kunnen voeren. Ik schreef hem als ik ergens mee zat, of als ik ergens trots op was. En dat doe ik nog steeds. Voor mij is het een manier om alles er even uit te gooien. De ene keer schrijf ik meerdere A4-tjes vol, de andere keer heb ik aan twee woorden genoeg.’ 

Laatst las Renée een van haar eerste notitieboekjes terug. ‘Ik was in die tijd vooral boos op de artsen. Er was dan wel eindelijk een diagnose, maar er kon niks meer voor mijn vader worden gedaan. Toen ik dat las, had ik echt met mezelf te doen. Zoveel verdriet op zo’n jonge leeftijd. En je zo alleen voelen.’ Voor Renée was het maken van Tot Ooit ook therapeutisch, al noemt ze het een lang en emotioneel proces. Ze twijfelde lang over wat ze met de film wilde doen. Niets groots, besloot ze uiteindelijk. ‘Ik heb ‘m op YouTube gezet omdat ik wil dat iedereen de film kan zien. Maar voor mij voelt het alsof ik hiermee een hoofdstuk heb afgesloten.’ Tijd voor een nieuw hoofdstuk, dat van haar nieuwe zelf: Renée zonder vader. •

Tot Ooit is te zien op www.youtube.com/watch?v=Nag_I6VnbjY

ZORGZAAMHEID

Voor en tijdens het maken van Tot Ooit was Renée veel bezig met de dood, ook met die van haarzelf. ‘Ik heb alles klaarstaan voor het geval er iets met me gebeurt. Je weet het maar nooit. Je hoeft je eigen uitvaart echt niet tot in de puntjes te regelen, maar het is wel belangrijk om iets bewuster met je eigen dood bezig te zijn. Vind je een bepaald liedje bijvoorbeeld erg mooi en zou je dat willen laten horen tijdens je uitvaart? Of wil je iets juist beslist niet? Spreek dat dan uit. Het is een manier om je nabestaanden te helpen, zodat ze na jouw overlijden niet overal nog over moeten nadenken.’ Die zorgzaamheid tekent Renée, die zich door de ziekte van haar vader al op jonge leeftijd verantwoordelijk voelde om voor haar broertje en moeder te zorgen. Maar door alles wat ze heeft meegemaakt, leerde ze ook om beter voor zichzelf te zorgen. ‘Rouwen is een proces dat iedereen op een andere manier beleeft. Maar het stopt nooit. Wel wordt het op een gegeven moment makkelijker, omdat je leert leven met het verlies. Toch overvalt het verdriet me soms, op momenten dat ik het ’t minst verwacht. Bijvoorbeeld toen ik ging samenwonen met mijn vriend. We hadden samen een kast in elkaar gezet en mooi ingericht. Toen ik het resultaat vanaf de bank bekeek, werd ik opeens zo emotioneel. “Papa gaat dit nooit zien”, dacht ik. “Hij zal nooit weten dat ik ben gaan samenwonen”.’ Na een korte stilte: ‘Het is oké om af en toe verdrietig te zijn, maar het moet niet de overhand hebben in je leven. In de periode na mijn vaders overlijden was ik heel erg verdrietig. Maar op een gegeven moment kwam ik in een fase waarin ik dacht: waarom zou ik alleen maar verdrietig zijn? Ik heb veel moois met hem meegemaakt. Uit die mooie herinneringen probeer ik nu juist kracht te halen.’

ROUWPROCES

Als afstudeerproject aan de Willem de Kooning Academie besloot Renée een documentaire te maken over het verlies van een ouder. Ze interviewde andere jongeren over hun ervaringen, waar ze haar eigen verhaal als rode draad doorheen wilde laten lopen. Maar uiteindelijk werd Tot Ooit een bespiegeling op Renées eigen rouwproces. 

Ook praat ze over rouw en de dood met haar broertje Jord en moeder Margreet. Vaak wordt gezegd dat het rouwproces bij dementie al begint terwijl iemand nog in leven is. Heeft Renée dat ook zo ervaren? ‘Mijn vader woonde al snel niet meer thuis, zijn emoties vlakten steeds meer af en hij sprak ook niet meer. Dus toen had ik eigenlijk al het idee dat hij mijn vader niet meer was. Dat was ook de reden dat ik het niet meer fijn vond om bij hem langs te gaan in het verpleeghuis. Het was te confronterend om hem te zien aftakelen.’ 

Op een gegeven moment was het alsof ze op het overlijden van haar vader zat te wachten, zegt ze. ‘Ik had een tussenjaar waarin ik best had willen reizen. Maar als je ergens in een ver buitenland zit, dan kun je niet een-twee-drie naar huis. In dat opzicht was het eigenlijk een blok aan mijn been. Dat klinkt heel hard. Mensen durven dit soort dingen soms niet te denken, maar dit gevoel doet niets af aan de liefde die ik voor mijn vader heb. Door zijn ziekte was hij allang niet meer wie hij was en ik had in de jaren daarvoor al écht afscheid van hem genomen.’ 

Toch kwam zijn overlijden hard aan. ‘Ik brak toen we tijdens de uitvaart achter de kist het crematorium in liepen en ik de muziek hoorde die we in de week daarvoor hadden uitgezocht. Alle spanning kwam eruit.’ In haar documentaire laat Renée beelden van haar vaders uitvaart zien. Ook ging ze terug naar het crematorium. ‘Ik ben op de plek gaan liggen waar de kist van mijn vader stond, om te voelen hoe dat zou zijn. De urn met zijn as had ik bij me, waardoor we er eigenlijk samen lagen. Het was een heel raar, maar toch ook bijzonder moment.’ De urn die Renée bij zich had is een houten mini-urn, die door de ronde vorm precies in haar hand past. ‘Ik had eerst met een lepel wat van zijn as in een boterhamzakje gedaan en dat in een oud tandendoosje met glitters gestopt. Niet echt de mooiste manier om hem te bewaren’, zegt ze met een glimlach. Online vond ze deze handgemaakte urn, een travelsize exemplaar. ‘Zo kan ik mijn vader meenemen op bijzondere dagen, zoals Vaderdag. Of hem gewoon even vasthouden als ik niet lekker in mijn vel zit.’ 

‘ROUWEN IS EEN PROCES DAT IEDEREEN OP EEN ANDERE MANIER BELEEFT. MAAR HET STOPT NOOIT. WEL WORDT HET OP EEN GEGEVEN MOMENT MAKKELIJKER, OMDAT JE LEERT LEVEN MET HET VERLIES’

'Elke dag leer ik mijn nieuwe zelf, Renée zonder vader, weer beter kennen. En hoewel het rouwen makkelijker wordt, blijven mijlpalen zoals deze pijn doen. Diep in mijn hart. Een pijn die je alleen kent als je die kent. Maar die pijn gaat gepaard met trots. Mijn trots als dochter. Trots op wat ik heb bereikt. (...) Lieve papa, ik beloof je dat ik zal blijven schrijven. En ik beloof je dat ik voor mezelf zal blijven zorgen. Lieve papa, tot ooit.’

Met deze woorden eindigt Tot Ooit, de korte film die Renée Mantel (25) maakte over het verlies van haar vader Jan Willem. Hij overleed in 2019 op 57-jarige leeftijd aan de gevolgen van frontotemporale dementie (FTD). Renée was toen 20 jaar. FTD is een vorm van dementie die vaak op relatief jonge leeftijd begint. Veranderingen in gedrag, zoals het afvlakken van emoties, vallen meestal als eerste op. Ook taal en spraak kunnen aangetast zijn. Jan Willem kreeg de diagnose in 2012. Al snel daarna werd hij opgenomen in een verpleeghuis. Renée vertelt dat haar vader zijn empathisch vermogen kwijtraakte en zich nooit bewust is geweest van zijn ziekte. ‘Het was al snel heel lastig om een normaal gesprek met hem te voeren. Ik heb hem dus nooit om advies kunnen vragen of vragen kunnen stellen over zijn leven. Daar stond ik nooit zo bij stil. Maar nu ik ouder word, merk ik dat ik hem beter wil leren kennen. Hoe was hij als persoon? Wat was zijn karakter? In veel dingen lijk ik op hem, merk ik nu. Ook ik ben avontuurlijk ingesteld. Ik houd van wandelen en klimmen en ben afgelopen zomer begonnen met wielrennen, met mijn vaders oude fietstasje aan mijn zadel. Ik vind het jammer dat we dit soort dingen niet meer samen kunnen doen.’

De vader van Renée Mantel overleed op 57-jarige leeftijd aan een vorm van dementie. Als afstudeerproject maakte Renée een documentaire over het verlies van een ouder. Uiteindelijk werd Tot Ooit vooral een bespiegeling op Renées eigen rouwproces. Dieuwke de Boer